Çoğumuz soru sormanın her insanda bulunan bir özellik
 olduğunu düşünürüz. Oysa her özellik gibi doğru ve etkili soru sorma ancak
 çalışarak ve öğrenerek gelişir. Gündelik iletişim üzerine yapılan araştırmalar,
 insanlar arasındaki iletişimde mesajın sadece yüzde 20 kadarının sözcüklerden
 yani sözel metinlerden, yüzde 80’inin postür, mimik ve jestlerden oluştuğunu
 gösterir. Bu nedenle soru sormada yüz yüze yöntemler tabii çok daha etkilidir,
 çünkü hem sözel hem bedensel iletişim geçerlidir.

&nbsp;Yüz yüze görüşmelerde,
 basın toplantılarında ve telefonda soru sormanın farklı yönleri vardır.
 Öncelikle ortak yönleri ele alalım. Herhangi bir soru sormanın başarılı olması
 için ön hazırlık 46 önemlidir. Çoğu bakanlık muhabirleri hep aynı alanları
 izledikleri için kendiliğinden bu konuda oldukça yüksek bilgi düzeyine sahip
 olurlar. Gene de doğru soru sormak için arşivlerin, daha önceki haberlerin,
 ilgili belge ve bilgilerin önceden incelenmesi şarttır. Önceden hazırlığı
 yapılmamış sorularla hedeflenen bilgiyi almak çok zordur.

Soru türlerindeki en kaba ayrım açık uçlu sorularla kapalı
 uçlu sorular arasındadır. Açık uçlu sorular, karşı tarafa kendi duygularını,
 düşüncelerini açıklama şansını verir. Bu yönüyle çok önemlidir. Ancak açık uçlu
 sorular aynı zamanda, gazetecinin önem verdiği bir bilgiyi elde etmesine
 yardımcı olmayabilir. Çünkü, açık uçlu sorular kaynaklara kaçamak yapma
 fırsatını tanırlar

Muhabir, bilgiye erişmede gerçekten istekliyse, kimi
 durumlarda açık uçlu sorular yerine doğrudan “Evet” veya “Hayır” seçeneklerine
 yönlendiren kapalı uçlu sorular sorması, hedefe ulaşmada daha doğru olacaktır. 

Burada gazetecinin kaynağın özelliklerini de bilmesinde
 yarar vardır. Belli kaynaklar, kapalı uçlu sorularda aniden sinirlenerek son
 derece konuşkan olurlar. Örneğin Cumhurbaşkanı Süleyman Demirel bu tür kapalı
 sorulara verdiği tarihi yanıtlarla da anılır. Demirel, 1980’de Başbakanken,
 çıkışta kapalı uçlu soru soran bir muhabire yanıt olarak “Hazine 5 sente
 muhtaç”, “Petrol vardı da biz mi içtik?” gibi tarihe geçen yanıtlar vermiştir. 

Ancak yüz yüze görüşmelerde sürekli kapalı uçlu sorular
 sormak mümkün olmaz. Bu nedenle kapalı uçlu sorular yerinde ve belli bir
 noktada sorulmalıdır. Açık uçlu soruların bir türü, Türk gazetecilik pratiğinde
 muhabirler tarafından “Çanak soru” olarak tanımlanır. Kaynak kendi amaçlarına
 uygun bir mesajı basına vermek istemektedir. Oysa kendisine sorulacak çok daha
 önemli sorular vardır. Tüm muhabirler, Bakanlık çıkışında yolunu keserek,
 önemli sorularını sormak isterken, muhabirlerden biri tam da Bakanın cevap 47
 vermek istediği konuyla ilgili bir soru sorar. Bakanın yanıtı önceden
 hazırlanmıştır ve ballandıra ballandıra yanıt verir. Bu soru, “çanak” tutmadır.

Soru türleri açısından alt tondan (kimilerince alt perdeden)
 ve üst tondan sorular ayrımı yapılır. Alt tondan sorular kaynağı rahatsız
 etmeyen, belki de çanak türden sorularla başlayan, ancak görüşme ilerledikçe
 belli bir yöne doğru kaynağı sürükleyen sorulardır. 

Alt perde soruların daha çok açık uçlu sorular olabileceğini
 kabul etmek gerekir. Üst perde sorularsa kapalı uçlu sorulardan oluşur. Dolaylı
 soru tekniği Dolaylı soru, sorunun içinde başka bir sorunun yanıtının saklı
 olmasıdır.

&nbsp;Örneğin: -- İran’la
 ulaşılan doğalgaz uzlaşmasına karşın İran’dan terörist grupların sızmasını
 nasıl karşılıyorsunuz? Muhabir, teröristlerin sızmasını sorarken İran’la bir
 doğalgaz uzlaşmasına ulaşıldığını önkabul olarak sunup onay almaya çalışıyor. 

- Rusya’ya verilen notada, Balkanlarla ilgili unsurlar
 nelerdir? Muhabir, Rusya’ya nota verilmiş olduğu bilgisini onaylatarak ek
 bilgiler almaya çalışıyor. Ancak dolaylı soru tekniğinde dikkat edilmesi
 gereken nokta, bu tekniğin sadece yardımcı bir unsur olarak kullanılabilecek
 olmasıdır. Çünkü kaynağın anlamayıp geçtiği durumlarda, yanlış bir bilgi
 onaylatılmış olabilir. 

Örneğin soru sorulan yetkilinin İran’la doğalgaz konusunda
 bir bilgisi yoksa, alınan yanıt yüzde yüz olarak bu durumun doğru olduğunu
 içermez. Örneğin kaynağımız, “Türkiye’yle İran terör konusunda işbirliği içinde
 olmaya karar vermişlerdir. Bu zaman alan bir süreçtir” dediği zaman, doğalgaz
 konusuyla ilgili bölümünü anlamadığı için duymazdan gelmiş olabilir.

Gazeteci muhabir her zaman birincil kaynaklara ulaşmaya
 çalışmalıdır. Ancak birincil kaynaklarda bile kaynağın kendisi bir insansa,
 haberin bir başka kaynakla onaylatılması en temel gazetecilik kuralıdır. 

Özellikle büyütülmesi beklenen haberlerde bu zorunluluk
 büyük önem taşır. Kaynak bir belgeyse, bu belgenin özgünlüğünün de
 onaylatılmasında yarar vardır. Haberin ikinci bir kaynak tarafından doğrulatılması,
 gazetecinin kendisine haberin doğruluğu açısından özgüven verir. Gazeteci böyle
 bir durumda, “yönlendirme” (desenformasyon) operasyonu içinde olmadığını
 anlayacaktır.

&nbsp;

Televizyonda “Şarkılar Bizi Söyler” programını izliyorum. Programın
 konuklarından biri ünlü tiyatrocu Oya Başar.



Başar, diğer konukların aksine yaptıklarından ve yapamadıklarından
 bahsediyor. Hayat hikayesini anlatıyor.



Hoşuma giden konulara değiniyor. İnsanoğlunun hayatında mutlaka inişli
 çıkışlı zamanlar olmuştur. Oya Başar da tam buna temas ederek insanoğlu olarak
 ne yaparsak yapalım “En İyisini” yapalım konusunda görüşlerini dile getirince
 ben de bu haftaki köşe yazımda bu konuya değinmeye karar veriyorum.

&nbsp;

Hakikaten ne yaparsak yapalım, hangi işle iştigal ediyorsak edelim “En
 İyisini” yapmak için mücadele etmiyorsak o işte başarılı olmak veya başarıya
 ulaşmak mümkün değildir.

&nbsp;

Emekliliğimden sonra yazılarımdan da takip ettiğiniz üzere “Organik Bahçe”
 yapmak üzere eşimin köyü olan Çanakkale Yenice Kalkım Çiftlik Köyü’ne geldik.

&nbsp;

Havaların da ısınması ile birlikte köylülerimiz tarlalarını sürüp dikime
 hazır hale getirdikten sonra yetiştirecekleri ürünler olan kapya biber ve
 domates fidelerini dikmeye başladı.

&nbsp;

Herkes en iyi kapya biberi, en iyi domatesi yetiştirip satışa sunmak
 istiyor. Köyde hemen hemen herkesin üretimi organik. Dikimler bir-iki hafta
 daha sürecek.

&nbsp;

Bugün köşe yazımı yazmak için öğle namazını kıldıktan sonra köy kahvesine
 çıktım. Herkesin tarlalarında dikimde veya tarla hazırlığında olması nedeniyle
 kahvede ancak birkaç kişi var.

&nbsp;

Bu arada komşu köyden dayımın oğlu alışveriş ve ihtiyaçlarını almak için
 gittiği Kalkım Nahiyesinden gelirken beni gördü ve yanıma geldi.

&nbsp;

Biraz lafladık. Onunla da bu haftaki köşe yazımın konusu olan “En İyisini”
 yapmak veya yapabilmekle ilgili istişarede bulunduk.

&nbsp;

Kendisi Cambaz Köyü’nde kapalı alanda büyükbaş hayvancılık yapıyor ve “En
 İyisini” yapmak konusunda gayret sarf ediyor.

&nbsp;

Sonuç olarak her bir birey olarak “En İyisi” temel düsturumuz olmalı ki,
 ülke olarak başarıdan başarıya koşalım.

&nbsp;

Bu duygu ve düşüncelerle yeni köşe yazımda buluşmak üzere Allah’a emanet
 olun.

&nbsp;

Kalın sağlıcakla…

Kırklareli halkı genelde gelişimden yana, herhangi bir
 duraklama noktasında çok uzun süre beklemeyen yapıdalar. Din sosyolojisinde de
 yer bulan çağdaşlık gelişmeleri bu konuyla ilgili büyük bir örnek oluyor. Din
 sosyolojisi başlangıçta bir bütün olarak sosyolojinin kuramsal merkezini
 oluşturuyor, çünkü akılcı eylemin karakterini, sembollerin önemini ve
 toplumsalın doğasını anlamaya çalışıyordu. Günümüzde ise ilgi alanları
 çeşitlenmiş, toplumun modern tezahürleri de önemli ölçüde farklılaşmaya
 başlamıştır. Din sosyolojisinde yeni gelişmeler dinin modern toplumlarda ortaya
 çıkan sorunlarla eş zamanlı rollerine bağlı olarak ele alınmaktadır. Batı’da
 özellikle Kilise araştırmalarında sosyolojiden yararlanma konusunda ciddi bir
 beklenti söz konusudur. Kiliseye yönelik ilgilerde gözlenen zayıflamayı ve
 mevcut durumun gidişatını analiz etme konusunda pek çok araştırmacı din
 sosyolojisinin yöntem ve tekniklerinden yararlanarak motive olmuş durumdadır.
 Bu bağlamda örneğin Bryan Wilson ve Steve Bruce modern din sosyolojisinin temel
 sorunlarına eğilmişlerdir. Burada ortaya çıkan araştırma türünün din
 sosyolojisi ile dinî sosyoloji arasındaki farka dikkat etmeyi gerektirdiğini
 belirtmek yerinde olacaktır. 

Din ile toplum arasındaki ilişkileri herhangi bir dinin
 beklenti ve yaklaşımları üzerinden ele almayıp, orada gerçekleşen olay ve
 olguları tamamen dindışı saiklerle çözümlemeye çalışan incelemeler din
 sosyolojisi kategorisinde yer alırken, araştırmayı belli bir dinin talep ve
 kriterleri eşliğinde sürdüren çalışmalar birer dinî sosyoloji etkinliği olarak
 disiplinde yerini almaktadır. Günümüzde din-toplum ilişkileri çerçevesinde en
 sık durulan konular arasında sekülerleşme sorunu yer almaktadır. Dinin gündelik
 hayat bileşenleri arasındaki yerinin zayıflaması ya da bu yerin kendi içinde
 birtakım farklılaşmalara uğraması şeklinde tanımlanabilecek bu durum sonuçta
 toplumsal yapıda dinin yerini tartışmaya açan geleneksel pozitivist söylemlerin
 bir yansıması olarak gündeme gelmektedir. Kimi sosyologlar modern toplumlarda,
 kentleşme, kültürel çoğulculuk ve dünyanın bilimsel yollarla kavranabilmesinin
 sonucu olarak büyük bir sekülerleşme (ya da dinsel gerileme) süreci yaşandığını
 iddia etmişlerdir. Diğer yandan dinin temelinin sarsılmaktan ziyade sadece
 dönüşmüş olduğunu ileri süren sosyologlar da bu teze karşı çıkmaktadırlar. 

Din sosyolojisinin başta metodolojik sorunlarını çözmeye
 yönelik çoğu klasik din sosyoloğunun tilmizlerinden oluşan araştırmacıların
 etkinliklerini bir kenara bırakırsak bugün daha çok yapılmaya çalışılan birey
 ve toplumun modern/postmodern bağlamlarında yaşadığı derin anlam sorunlarını
 tanımlamak ve bunların ürettiği toplumsal sorun ve çıktılara bir açıklama
 getirmektir. Gabriel Le-Bras Joachim Wach, Gustave Mensching gibi erken dönem
 Din sosyologlarının takipçileri arasında yer alanlar disiplinin kuramsal
 temellerini sağlamlaştırmak ve belli başlı metodolojik sorunları çözmek üzere
 seferber olmuşlardır.

&nbsp;Günümüzde giderek
 çoğalan özel din sosyolojisi alanları da dikkate alındığında üzerinde durulacak
 konuların çoğaldığı rahatlıkla söylenebilir. Etnik temelli dinî hareketler,
 çoğulcu toplumda birlikte yaşama, yeni dinî oluşumlar, siyasal söylem ve
 etkinlikler, dinde sekülerleşme, dinî temelli kimlik hareketleri, yeni asketik
 yaşam biçimleri, küreselleşme gibi bazı temel konular etrafında yoğunlaşan
 sosyologlar gerçekliğin sosyal dünyasına sirayet eden yeni anlam arayışlarını
 toplumsal bağlamda sorunsallaştırmaya ve ele almaya başlamışlardır. 

Çağdaş din sosyolojisi araştırmalarında öne çıkan isimler
 arasında, disiplinlerarası araştırmalarıyla dikkat çeken Thomas Luckman, Peter
 L. Berger, Clifford Geertz, Robert N. Bellah, Ernest Gellner, Bryan Turner,
 Jose Casanova, Charles Y. Glock, Daniel Bell, Daniéle Hervieu-Léger, Mary
 Douglas, Robert Wuthnow, Paul Zulehner, Jasé Casanova ve ve Grace Davie gibi
 isimler yer almaktadır. Günümüzde din sosyolojisi alanında yapılan çalışmalarda
 en önemli sorun nesnellik iddiası taşıyan çalışmalarda bile bir şekilde verili
 dine dair hegamonik kavramsal sermayeyi kullanmak hususundaki ısrardır. Pek çok
 çalışma yerleşik dinî kurumsallaşmadan hareketle daha genelleştirilebilir
 sonuçlara erişmek istemekte, böylece dinlerin kendine özgü yapı ve nitelikleri
 göz ardı edilmektedir.

Modern araştırmalarda yeni kavramsallaştırmalar dikkat
 çekmekte, gerçekliğin modern formları özgün adlandırmalarla din sosyolojisinin
 teorik kadrosuna dahil edilmektedir. Bu bağlamda Luckmann’ın görünmez din,
 Berger’in kutsal şemsiye, Geertz’in sembolik sistem, Bellah’ın sivil din,
 Gellner’ın sarkaç teorisi, Duglas’ın sembolik şifreler, Wuthnow’ın kültürel
 yapısalcılık ve son olarak da Bell’in farklılaşmış bir toplumda din, Davie’nin
 ait olmadan inanmak, Casanova’nın inanmadan ait olmak ve kutsalın dönüşü gibi
 kavramsal analizleri bu bağlamda hemen hatırlanabilecek bir şekilde disipline
 içerden ve kullanışlı terminolojik katkılar üretmiştir.

Haber kaynaklarının en temel sınıflandırması birincil el
 kaynaklar, ikinci el kaynaklardır. Birincil kaynaklar doğrudan haberi oluşturan
 olayın içinde olan kaynaklardır. İkincil el kaynaklarsa, olayın dolaylı olarak
 bilgisine sahip olanlardır. Örneğin bir olay yeri dedektifi 40 olayın birincil
 tanığı sayılır, çünkü olay yerini o görmüştür. O’nun tuttuğu raporu gören diğer
 yetkililer ikincil kaynak konumundadır. Tabii eğer cinayeti gören, o sırada
 silahın patlamasını duyan, polise bir şeyler olduğunu bildiren kişi de birincil
 kaynak sayılmalıdır. 

Bu cinayet olayında saydığımız kaynaklar dışındakiler
 ikincil kaynaktır. Diğer emniyet görevlileri, silahın ve kurşunun çözümlemesini
 yapanlar, otopsiye girenler ve diğerleri. Örneğin Dışişleri Bakanlığı’nın
 katıldığı diplomatik bir toplantıda bu toplantiya girmiş olanlar birincil haber
 kaynağıdır. Bu kaynaklar dışında, Dışişleri bünyesinden toplantıdan bilgili
 olanlarsa ikincil haber kaynakları olarak değerlendirilmelidir. İster birincil
 ister ikincil kaynaklardan söz edilsin, kaynaklar kişiler olabileceği gibi
 belgeler de olabilir. 

Bir anlaşmanın taslak metni, imzalanmış bir protokol, bir
 ses kaydı birincil belgeler/kaynak düzeyindedir. Söz konusu toplantıyla ilgili
 ortaya çıkan diğer tüm belgeler resmi olmadıkça ikincil kaynaklardır. Dışişleri
 mensubu olan, ancak o toplantıya katılmadığı durumda bile birinci kaynak
 sayılması gereken yetkililer de bulunmaktadır. 

Örneğin Türkiye Dışişleri Bakanlığı Sözcüsü, bu toplantıyla
 ilgili olarak kimliğinin de açıklanması koşuluyla bir gazeteciye açıklama
 yapmışsa, sözcünün kendisi de birincil kaynak düzeyine çıkar. Ancak ABD Düşünce
 ve Strateji Vakfı’nın bu toplantıyla ilgili açıkladığı bir rapor, ikincil
 kaynak düzeyindedir. Eğer bu rapor, toplantıya bizzat katılanların kendilerince
 hazırlanmışsa birincil kaynak niteliğini taşır. Gazetecilikte en istenen durum,
 birincil kaynaklar ve birincil belgelerdir. Ama haberlerin, hele önemli
 haberlerin büyük çoğunluğu ikincil kaynaklardan derlenmek durumundadır.

&nbsp; 

Parlamento muhabirliği, gazetecilikte önemli bir statüdür.
 Önceki yıllarda, parlamento muhabirleri duayenler olarak görülürdü. Genellikle
 erkek, emekliliği gelmiş, deneyimli ve sosyal çevresi geniş, adap erkan bilen
 kişilerden oluşurlardı. Mesleğe başlayan bir gazeteci, polis adliye muhabirliği
 ile başlar, basamakları yavaş yavaş tırmanır, yetenekli ve hırslıysa parlamento
 muhabirliğiyle son noktayı koyardı. Yıllar içinde toplumsal yapının ve
 kurumların dönüşmesiyle bu da dönüştü. Muhabirlik kurumu yerine köşe
 yazarlığının değeri yükseldi. Bunun dönüm noktası, seksenli yıllarında
 ortasından itibaren Turgut Özal’ın basın-iktidar ilişkilerine getirdiği
 yenilikler oldu. Bunlardan en dikkat çekici olanı, Özal’ın kendisine yakın
 gördüğü bir köşe yazarını veya gazete yöneticisini arayarak, ona hükümetin
 icraatlarıyla ilgili istihbaratı bizzat vermesiydi. “Telefon gazeteciliği”
 olarak da adlandırılan bu gazetecilik pratiği, siyasi iktidarın medyayı güdüp
 yönlendirmesini amaçlıyordu.

&nbsp;Aynı akredite
 kaynaklar gibi, akredite gazeteci/yazarlar ortaya çıkmıştı. Ülke gündemi bu
 gazeteciler ile siyasi kişilikler arasındaki muhaberatın neticesinde kamuoyuna
 yansıyordu. Gazetecilik etik ilkelerinden biri olan, haber kaynağı ile özel
 ilişkiler geliştirmeme, ondan çıkar sağlamama ilkesi yerle bir olmuş, ANAP’lı
 siyasetçiler gazeteci/yazarlarla içki masaları kurup, tatillere çıkmaya
 başlamışlardı. Bu gelişmeler, muhabirliği ve gazeteciliğin alt tabakasında yer
 alan muhabirleri bir anlamda zedeledi. Bir tür “emekçilik” olan muhabirlik
 küçümsenmeye başlandı. Gündem üst kademelerce belirlenip oluşturulduğu için,
 muhabirler sadece rutin haberlerin takipçisi olmakla yetindiler. Bu gidişat,
 stajyer adı altında rutin haberlere gönderilen gazetecilik okulu öğrencisi veya
 mezunu kişilerin yıllarca ücretsiz ve kadro vaadiyle çalıştırılmasına sebep
 oldu. 

Araştırmacı gazetecilik de iktidar ile ilişkilerin
 bozulmasına sebep olacağından, medya patronunun çıkarlarını
 zedeleyebileceğinden ve de zaman, para ve emek gerektirdiğinden ortadan
 kalktığı için muhabirlik kurumu eski saygınlığını yitirdi. Daha once de
 bahsedildiği gibi, doğru ve isabetli soruyu sorabilmek, gazetecinin birikimli,
 cesur ve fikri takip özelliğine sahip olmasıyla mümkündür. Okul bilgisi bunu
 sağlayabilir. 

Son yıllarda özellikle iletişim fakültelerinden değil de,
 yabancı dil de öğreten ODTÜ, Boğaziçi, Bilkent gibi üniversitelerin kamu
 yönetimi, uluslararası ilişkiler, iktisat bölümlerinden mezun kişilerin medyada
 istihdam edilmesi, bir alanda derinlemesine bilgi sahibi olan ve hem yabancı
 dil bilip, hem de sınıfsal/sosyal statüsü görece yüksek olan kişilerin bu
 mesleğe daha uygun bulunmasıyla ilgilidir. Özellikle diplomasi muhabirliği,
 başbakanlık muhabirliği ve spor muhabirliği gibi alanlarda yabancı dil bilmek,
 protokol kurallarına aşina olmak önemli görülmektedir. İyi bir eğitim almış
 olmak da ayrıca önemlidir. Gazetecilik mesleğinin prestiji ve gazeteciye
 verdiği özgüven, ücretler düşük de olsa iyi eğitim görmüş ve üst sınıftan
 gençleri bu alana yönlendirmektedir.

Kırklareli’de sanatsal faaliyetlerin sayısı artmaya başladı.
 Çok bilindik olan ‘Sanat, sanat için midir yoksa toplum için midir?’
 tartışması, aslında toplumsal yaşam için hassas bir olguya işaret etmektedir.
 Geleneksel toplumlarda sanatın toplumsal yaşamla, siyasi otoriteyle ve var olan
 ahlaki ilke ve kurallarla iç içe olması ve onlara aykırı düşmemesi normal
 karşılanırdı. Modernizm ve özellikle postmodernizm ile birlikte, sanatın ve
 sanatçının aykırı olması, bu aykırılık ve yenilikte öncü olması neredeyse bir
 gereklilik ve toplumsal yaşam için yararlı bir durum olarak görülmüştür. 

Modern toplumun ana savı özgürlükçü olması, eleştirel,
 muhalif sanatsal ve felsefi yaratımlara kendi içerisinde yer vermesidir.
 Sanatsal yaratım ve toplumsal yaşamın ilişkisi, sanatçı ve sanat yapıtı tikel
 bir toplumun gerçekliği içinde mümkün olduğu için önem taşımaktadır. Sanatçı
 yapıtını oluşturup üretirken hem kendi kişisel tarihiyle dolayımlıdır ve hem de
 kendi kişiliğini oluşturan toplumsal yaşamdan ayrı düşünülemez ve var olamaz.
 Sanatçı içinde bulunduğu aile ortamının, genel olarak toplumsal çevrenin ve
 devletin kültürel ve ideolojik formasyonuna tabidir. Fakat biraz önce de dile
 getirdiğimiz gibi, gerçek ve büyük bir sanatçı yalnızca içinde bulunduğu
 tarihsel ve tikel toplumsal gerçekliğin değerlerini birebir yansıtan bir özne
 değildir.

&nbsp;Bu hem sanatsal ve
 hem de felsefi düşünüş ve yaratım süreci için geçerlidir. Eğer Sokrates,
 Platon, Descartes ya da Hegel gibi büyük filozoflar, içinde bulunmuş oldukları
 kültürel ortamın değerlerini eleştirip sorgulamadan benimsemiş olsalardı tüm insanlık
 için değer taşıyan bazı evrensel kavram ve görüşlere ulaşamazlardı. Aynı
 şekilde eğer Leonardo da Vinci, Shakespeare, Dostoevsky ya da Picasso içinde
 olgunlaştıkları toplumun kültürel değerlerini birebir tekrarlamış ve insanlığın
 evrensel kültürüne ne biçim ve ne de içerik açısından yeni ve farklı bir şey
 sunmamış olsalardı, belki adlarını bile bilmediğimiz kişilerden olurlardı.

Büyük sanatçının içinde yaşadığı ve yapıtlarını
 olgunlaştırdığı tikel topluma çok şey borçlu olduğunu fakat bu söz konusu tikel
 toplumun değerlerini ve kültürel kodlarını birebir yansıtmadığını görmekteyiz.
 Sanatın ve sanatçının toplumla ilişkisine dair bu olgular, bize aynı zamanda
 sanat ve ahlak, güzel ve iyi ilişkilerine dair de bir fikir vermektedir. Platon
 ve Tolstoy’un sanatın ahlakın ve iyinin hizmetinde olması gerektiğine dair
 görüşleri, estetik ve sanat felsefesi bağlamında da çok tartışılmıştır. İyinin
 ne olduğu, estetik algı ve güzelin yaratımını amaçlayan sanatçının bu iyiye
 nasıl hizmet edebileceği ya da böyle bir hizmet ve görev tanımı ortaya koymanın
 doğru olup olmayacağı sorulabilir. Bilindiği üzere tüm bu sorulara Platon’un
 yanıtı, neredeyse tüm sanatçıları ideal devletinden kovmak olmuştur. 

Platon’a göre genel olarak sanat, evrensel ve zorunlu
 hakikatlere ulaşmada öncelikle tercih edilmesi gereken bir etkinlik ve yaratım
 süreci değildir. Felsefe ve bilimler akılsal düşünüşün ciddiyetiyle gerçekliği
 anlamaya, insanlar için en uygun ahlaki ve politik değerleri belirlemeye
 çalışırlar. Buna karşın sanat ve sanatçılar, insanı akılsal düşünme sürecinden
 çoğunlukla uzaklaştıran algı ve duygulara hitap ederler ve asıl değer taşıyan
 felsefi ve bilimsel ciddiyetten uzaklaştırırlar. Platon’un sanata dair bu
 görüşlerin oldukça radikal ve dışlayıcı olduğu söylenebilir.

Sanattın ahlaki, politik normların bu tarzda hizmetine
 koşulmasının, sanatsal yaratımın özgürlüğüne zarar vereceği açıktır. Bu
 tartışmada en belirleyici nokta, iyinin ne olduğu ve saptandığı düşünülen bu
 iyiliğin topluma nasıl mal edileceği yani gerçekleştirileceği sorunudur.
 Toplumsal iyinin otoriter ve hiyerarşik bir tarzda tanımlanıp topluma
 buyrulmasının, bu iyiye yönelmesi istenen bireylerin özgür karar verme yetisini
 ve vicdanını daha baştan baskı altına alacağından söz edilebilir. 

Böylesi bir durum ise, ahlaki ve politik açıdan otoriter ve
 buyurgan toplumlarda, geçerli ahlaki ilke ve normlara bireylerin özgür bir
 zihin ve vicdanla yönelememesi tehlikesine yol açacaktır. İçten ve özgürce bir
 tartışma ortamında benimsenmeyen ilke ve kuralların ise sağlıklı, samimi ve
 istikrarlı ilişkilere uzun süreçte yol açmayacağı açıktır. Kavramsal derinlik
 yanında algı ve en içten duygularımıza da hitap eden sanatın, bireysel ve
 toplumsal gerçekliği içten ve samimi bir tarzda birbirine bağlayabileceği
 düşünülebilir.

Aslında sanat ve toplum ilişkilerine ve bu bağlamda sanat,
 ahlak ve politika ilişkilerine başka bir açıdan da yaklaşılabilir. Özgür,
 eleştirel ve yaratıcı etkinliği kısıtlanmayan sanatçı, Sokratesci anlamıyla
 toplum için bir ‘at sineği’ işlevi görebilir. Toplumda süregelen kültürel
 hantallık, uyuşukluk ve yetersizliğe karşı bir panzehir işlevi görebilir.
 Toplumsal norm ve değerler ve onların kurumlaşmış hali olan politik otorite
 tarafından bastırılmış karşıt fikirler ve değerler, cesur ve sorgulayıcı
 sanatçıların yaratım süreciyle gün yüzüne çıkabilir.

Kırklareli Üniversitesi öğrencileriyle birlikte din
 sosyolojisi üzerine çalışma yapmaya başladık. Din ile toplum arasındaki
 ilişkiyi sorunsallaştırma ve giderek bütün bu gerçekliği anlama ve açıklama
 istenciyle biçimlenen disiplin olma çabası, başlangıçta yaygın bir inançla
 genel sosyolojinin bir parçası olarak kabul edilse de gerçekte, dikkat edildiğinde
 hem sosyolojinin hem de din sosyolojisinin tarihsel temellerinin aynı
 paradigmalar içinde ortaya çıktığı, hatta benzer sorunlar etrafındaki
 yaklaşımlarıyla birbirlerinden farklılaştıkları gözden kaçmayacaktır. 

Din sosyolojisi, her şeyden önce din ile toplum arasındaki
 ilişkileri ve bu ilişkilerden doğan yapı ve unsurları olgusal temelde
 açıklamaya çalışan özgün bir güzergâh üretme çabası içinde olmuştur. Din
 sosyolojisinin kuruluşunda içkin olan bu temaya dikkat edilmeden ya da bu
 disiplin yardımıyla gerçekleştirilen din araştırmalarının gerçekte var olan
 laik tavrını hesaba katmadan, bütün bu çözümlemelerin son tahlilde neye tekabül
 ettiğini anlamak zordur. 

Din sosyolojisinin bugün artık bağımsız bir disiplin olarak
 şekillenmesini sağlayan süreçler, özellikle dinin, evrimci-ilerlemeci bir
 değerler dizisi içinde ele alınmasıyla ve kökleri Batı aydınlanmasının din
 karşıtı söylemleriyle buluşan belli başlı formlarla bağlantılıdır.
 Evrimciilerlemeci bir şematik yapı içinde tanımlanan dinin, sosyolojik düşünceye
 tahvili hiç kuşkusuz sorunlu olmuştur.

&nbsp;Dini ve toplumu
 gerçekte neyseler o şeklinde ele almak yerine, onu sonuçta arkaik dünyanın
 kendisinden bir türlü kurtulunamayan kalıtımsal bir mirası olarak reddeden bu
 gelenek, din karşıtı söylemlere sosyal bilimsel destek sunmakta esaslı roller
 üstlenmiştir. Sosyolojinin kurucu isimlerinden Comte’un Üç Hal Yasası’ndan
 Durkheim’ın ilkel/iptidai dinler analizine kadar bütün bu kurucu tasavvurların
 köklerinde Aydınlanmacı gelenekten süzülen ekstrem bir din algısı yatmaktadır.
 Darwin’in evrimci nazariyesiyle sosyal bilimlere aktarılan ilerlemeci toplum
 analizleri de sonuçta din gerçeğini bir olgu-olay ekseni içinde açıklamakla
 yetinilecek yeni bir yöntem arayışında belirleyici olmuştur. 

Din sosyolojisini bugün bağımsız bir disiplin olarak
 görmemize ve değerlendirmemize imkân veren gelişmeler, daha çok dinin, Batı
 toplumunda gelişen koşullar ekseninde yeniden tanımlanmasına duyulan
 ihtiyaçlardan beslenmiştir. Rönesans ve Aydınlanma süreçlerinin ardından görece
 cesur sayılabilecek bir eleştiri-politik, dinin geleneksel söylem ve
 sunumlarını yeni bir paradigma içinde okumaya yönelmiştir. 

Geleneğin kurucu bileşenleri arasında yer alan din ve ondan
 doğan kurumsal-toplumsal yapılar ve söylemler, sonuçta onu, yeni zamanların
 ruhuna uygun bir dille ele alma konusundaki belli başlı perspektifleri harekete
 geçirmiştir. Dini gündelik hayatın merkezî bir ögesi olarak gören ve
 değerlendirmelerini bu bağlamda yapan teolojik argümanların toplumsal
 meşruiyeti zayıfladıkça, mevcut birikim ve gerçekliği yeni bir analize hatta
 tanımlamaya tabi tutmanın şartları da oluşmaya başlamıştır.

Din sosyolojisinin Türkiye’nin sosyal bilim tarihi içindeki
 yeri oldukça yenidir ve onun kendini açıkça ayrıştırmayı başarmış çerçevesi,
 modernleşme-din ilişkilerinin seyriyle birlikte ancak netleşmeye başlamıştır.
 Dinin toplumsal bağlamdaki konumunu, toplumdan hareketle çözümleme çabası
 içinde olan din sosyolojisinin, gelişimini sürdürebilmesi için her şeyden önce
 yeterli bir dinamizme ve tatminkâr bir perspektife sahip olması gerekir. Bu da
 hiç kuşkusuz ele alınan konuların toplumsal gerçeklikle buluşmasını, gündelik
 hayatta esaslı bir karşılığa sahip olmasını ve nihayet, kendine özgü bir dil ve
 söylemi harekete geçirebilecek kadar özgün ve çekici olmasını gerektirmektedir.
 Bu gereksinimlerden hareket edildiğinde Türkiye ölçeğinde din sosyolojisi
 çalışmalarının hâlâ emekleme aşamasında olduğunu söylemek hiç de abartılı
 olmayacaktır. 

Din sosyolojisi, bugünkü anlamıyla gerçek sınırlarına Batılı
 modern tasavvur dünyası içinde ulaşmıştır. Bu anlamıyla o, Batı kökenli bir
 bilim dalı olarak evren ve toplum telakkisini farklı bir paradigmadan
 beslenerek sürdürmektedir. Bu bağlamda sosyolojinin de din sosyolojisinin de
 tarihi, bütünüyle Batı’nın kendi özgül muhayyilesinin bir parçasıdır ve Batı
 dışı toplumlarda genelde yapılan da söz konusu disiplinlerin yerel renklerle
 ilişkilendirilmesinden ibarettir. 

Din sosyolojisinden söz ettiğimizde gerçekte vurguladığımız
 şey nedir? Din ve toplumdan, aralarındaki karşılıklı ilişkilerden her söz
 edişimiz, alana ilişkin bir zenginlik ya da katkı olarak değerlendirilebilir
 mi? Kuşkusuz hayır. Sağlam bir temellendirmeye ihtiyaç duymadan, din
 sosyolojisini, Batı’nın inanç, değer ve dünya algılarının dışında değerlendirme
 çabası, gerçekliği örtbas etme riski taşıdığından dolayı açıkça sorunludur. Din
 sosyolojisine Batı dışı bilimsel ve entelektüel geleneklerden birer temel bulma
 çabası, özgün bir bilim dalı olma iddiasındaki din sosyolojisinin köklerini
 besleyen kritik tartışmaları göz ardı etmek zorunda bırakmaktadır.

Gazetelerin örgütlenmelerinin muhabirin yararlanacağı
 kaynaklar üzernide çeşitli sonuçları vardır. Merkezi İstanbul’da olan bir
 gazeteyi ele aldığımızda İstanbul Haber Merkezi Müdürü ve varsa yardımcıları
 altında çeşitli konuların da sorumlularının olduğunu görürüz. Bu konular,
 genellikle söz konusu gazetenin sayfalarını nasıl oluşturduğuyla ilişkilidir.

&nbsp;Örneğin bir gazetenin
 ön sayfasındaki haberlerin dışında ayrı bir dış haberler sayfası varsa, o
 birimi yönetecek bir bölüm sorumlusu veya bölüm şefi de olur. Ekonomi sayfası
 için de aynı durum geçerlidir. 

Bölüm sorumluları, hem tüm yurttan hem de İstanbul’dan gelen
 konularıyla ilgili haberleri kendi sayfalarına koymak üzere değerlendirmek ve
 seçmekle sorumludurlar. Ön sayfanın haberleriyse, Haber merkezi müdürü ve kimi
 zaman genel yayın yönetmenin de konu sorumlulularıyla birlikte yaptıkları
 toplantılarda kararlaştırılır. 

Bu çerçevede Ankara’nın konumunun kendine özgü olduğu
 söylenmelidir. İstanbul merkezli gazetelerin bile ön sayfalarının büyük bölümü
 Ankara kökenli haberlerle dolar. Çünkü TBMM, Cumhurbaşkanı, Başbakan ve
 Bakanlıklar oradadır. Bu nedenle gazetelerin Ankara temsilcileri bir anlamda
 hem Ankara bürosunun en üst yöneticisidir hem de basın kuruluşunun sahibinin
 Ankara’daki temsilcisidir.

Muhabirlikte en iyi durum, muhabirin kendisinin olayın
 içinde gözlemci olarak bulunduğu olaydır. Ne yazık ki haberlerin pek azında
 muhabirler/gazeteciler olayın içindedirler. Gazetecinin yerinden haber yazması
 durumu, bir siyasal parti mitingi, yüksek düzey siyasetçilerin, bürokratların
 gezilerinde yanlarında bulunmaları, bir futbol maçını izlemeleri gibi durumlarda
 söz konusudur. Çoğu zaman bir basın açıklaması, kimi zaman haber kaynaklarından
 gelen duyumlar, kimi zaman ajanslardan gelen haberler başlangıç noktasını
 oluşturur.

Gazetecilikle ilgili her ders kitabında, olası haber
 kaynaklarının neler olabileceği yer alır. Hiç kuşkusuz ülkenin ilk, orta ve
 lise düzey okullar açısından en önemli haber kaynağı Milli Eğitim
 Bakanlığı’dır. Ancak bunun söylenmesi her hangi bir amaca hizmet etmez. Asıl
 önemli olan o bakanlıkta hangi mevkilerin hangi konularda bilgi verebilecekleridir.

&nbsp;Sadece Milli Eğitim
 Bakanlığı değil, her bakanlık açısından Bakan, Müsteşar ve Müsteşar
 Yardımcıları ve onlara bağlı çalışan genel müdürlükler en önemli bilgi
 kaynakları arasındadır. Bakanlıkların Basın, Halkla İlişkiler veya Kurumsal
 İlişkiler Müdürlükleri’de en önemli kaynaklar arasındadır. Mesleğe yeni
 başlayan gazeteciler açısından ilk kazanılacak mevziler basın ve halkla
 ilişkiler görevini yürütenlerdir. 

Onlarla iyi ilişkiler içinde olarak üst düzey görevlilerin
 yapacağı toplantılara, kokteyllere, yemeklere katılabilmek önemlidir. Bu tür
 etkinliklerde üst düzeyle tanışıldıktan sonra, onlardan haber almak mümkün
 duruma gelebilir.

Öte yandan, medya kuruluşunun yayın politikası, hangi
 kaynağı akredite olarak göreceğini de belirler. Örneğin, sağ eğilimli bir
 gazete, DİSK üyesi işçiler ile polis çatışmaya girdiğinde, DİSK üyesi işçilerin
 görüşlerinden once, polisin ve emniyet yetkililerinin, İçişleri Bakanı’nın
 görüşüne başvurur. Gerekirse DİSK’li işçileri görmezden gelir. 

Aynı şey, tersinden sol eğilimli bir gazete için söz konusu
 olabilir. Haber kaynaklarının kimliği ve niteliği, haberin söylemini belirler
 ve dolayısıyla medya kuruluşunun yayın politikasını temsil eder. Gazetecilikle
 “akredite kaynak” adı verilen kaynaklar, güvenilir kaynaklardır. Bu kaynaklara
 ilgili olaylarda ilk başvurulanlardır. Bununla birlikte akredite kaynakların
 bütünüyle tarafsız olduğunu düşünmek yanlıştır. Son değerlendirmede bu
 kaynaklar da bağlı bulundukları hegemonik düzenin unsurlarıdır. Ancak en
 azından olguları doğru vermek gibi bir zorunlulukları bulunan kaynaklardır.

Tipik olarak Ankara’daki diploması muhabirleri hem
 Ankara’daki büyükelçileklerin hem de Dışişleri Bakanlığı’nın kapsamındaki
 gelişmelerle ilgilenir. Başbakanlığın mutlaka iki özel muhabir bulundurulur.
 TBMM’de de en azından iki muhabir bulundurulması gerekir.

&nbsp;1980’li yıllarda
 Ankara’daki gazetelerin bürolarında tam zamanlı 40 kadar muhabirin
 görevlendirilmesi söz konusuyken, 2000’li yıllarda bu sayı kabaca 20’ye
 düşmüştür. Devletin merkez örgütünün, bir anlamda Hükümetin, il düzeyindeki
 temsilcisi Valiliklerdir. Valilerin kendileri, her biri bir konuyla
 görevlendirilmiş çok sayıda vali yardımcısı iller açısından en önemli bilgi
 kaynakları arasında yer alır. Herhangi bir ildeki imarla, toplu taşımacılıkla,
 kanalizasyon, su, enerji altlapılarıyla ilgili sorunlar açısıdansa belediyeler
 daha büyük önem taşır. Bu nedenle Belediye başkanları ve belediyelerin
 iletişimle ilgili birimleri önemli kaynaklar arasındadır. Büyük illerde İl
 Emniyet Müdürleri, İl Milli Eğitim Müdürleri veya diğer bakanlıkların il
 müdürlükleri önemli haber kaynakları arasındadır.

Kırklareli Üniversitesi’ne Hukuk Fakültesinin açılmasıyla
 birlikte öğrencilerde hukuka olan ilgi arttı. En yalın ifadeyle hukuku, “toplum
 hayatında kişilerin birbirleriyle ve toplumla olan ilişkilerini düzenleyen ve
 uyulması kamu kudreti ile desteklenmiş bulunan sosyal kurallar bütünü” şeklinde
 tanımlayabiliriz. Bu tanıma söz konusu ilişkileri düzenlerken adaleti gözetme
 unsurunu da eklemeliyiz. Zira hukuk, salt biçimsel bir düzenlemeyle yetinemez;
 adalet duygusuna da uygun olması gerekir. Nitekim hukukun bir başka tanımı da
 şöyledir: “Hukuk, adalete yönelmiş toplumsal yaşama düzenidir.”

Hukuka yönelik bu tanımlar doktrinde yaygın kabul edilen ve
 dolayısıyla hukuk fakültesi öğrencilerine daha birinci sınıfın ilk derslerinde
 öğretilen tanımlardır. Bu durum, söz konusu tanımların sorunsuz olduğu veya
 hukuk olgusunu bütün yönleriyle izah ettiği anlamına gelmez. Diğer bir deyişle
 kuşatıcı veya tüketici oldukları söylenemez. Ne var ki tamamen yanlış da
 değildirler. Hatta sağduyuya en yakın tanımlar oldukları da ileri sürülebilir.
 Hukukun nasıl tanımlanması gerektiği kuşkusuz başta hukuk felsefesi olmak üzere
 hukuka yönelik kuramsal çalışma alanlarında uzun uzadıya tartışılır.

Daha çok hukuk sosyologlarının veya hukukun toplumsal
 boyutunu öne çıkaran düşünürlerin gündeme getirdiği bu uyarı veya düzeltmelerin
 başında hukukun tanımlanmasında devlete gereğinden fazla yer verilmesi gelir.
 Hukukun ne olduğuna ilişkin kuramsal tartışmalara, hukuki pozitivizm ismiyle
 anılan hukuk felsefesi okulunun etkisiyle giren bu yaklaşıma göre hukuk ile
 devlet neredeyse özdeştir.

&nbsp;Diğer bir deyişle
 hakiki anlamda bir hukuk sisteminden bahsedebilmek için, devletin koyduğu ve
 uyguladığı birtakım kuralların varlığı gerekir. Devlet bir yandan kural koyar,
 diğer yandan da bu kurallara uymayanlara müeyyide uygular. Hem devlet
 tarafından oluşturulması hem de müeyyidesinin yine devlet eliyle uygulanması
 hukuk kurallarını, ahlak ve din kurallarından ayırdığı gibi örf ve âdet
 kurallarından da ayırır.

&nbsp;Fakat bu yaklaşım,
 hukuku oldukça dar bir alana sıkıştırır. Sadece devletin resmi makamları
 tarafından kabul edilen kurallarla sınırlandırır. Bu yaklaşıma göre hukuk
 kurallarının geçerliliği devletin tanımasına bağlıdır. Hukuk faaliyeti, siyasi
 ve merkezi bir iktidarın tekelindedir. Meşruiyetini de bu iktidarın toplum
 nezdindeki meşru konumu ve işlevinden alır.

Kuşkusuz bu yaklaşım özellikle 19. yüzyılda Kıta
 Avrupası’nda görülen ve liberal parlamentolar tarafından gerçekleştirilen büyük
 ölçekli yasama faaliyetlerini (kodifikasyon) ve bu faaliyetlerin sonucunda
 oluşturulan kanun külliyatlarını (kod) izah etmede başarılıdır. Dönem için
 önemli bir ilerleme olduğu da bir gerçektir. 

Fakat bugünün dünyasında hukuku devletle özdeşleştiren,
 üstelik bunu da hukukun özüne ilişkin bir nitelik olarak kabul eden bu yaklaşım
 pek makul değildir. Zira öncelikle devletin anlamı, amacı ve işlevi tamamen
 değişmiştir. 19. yüzyılın merkezi yönetim anlayışından uzaklaşılmıştır. Fakat
 asıl önemlisi, hukuk olgusunu devletin koyduğu kurallarla sınırlandırmanın
 gerçeğe pek uymamasıdır. Hukuk, modern devletlerin ortaya çıkmasından çok
 önceleri de vardır. Hukukun kaynağı büyük ölçüde toplum ve kültürdür. Bu
 anlamda hukuk kuralları ile diğer toplumsal kurallar arasında zannedildiğinden
 daha az fark vardır. 

Hukuk dediğimiz şey, aslında toplumda hâkim olan diğer
 kontrol mekanizmalarının bir uzantısıdır. Kısaca örf ve âdet kuralları,
 gelenekler, dini ve ahlaki kabuller, o toplumdaki hukuk kurallarının niteliğini
 de belirler. Ayrıca bugün pek çok çağdaş toplumda hâlâ hukuk dışı kontrol
 mekanizmaları işlemektedir. Hatta bu farklı kontrol mekanizmaları bazen hukuk
 kuralları ile çatışmaktadır da. Mafya, kan davası, yerel uyuşmazlık çözme
 yolları, hukuk dışı bu tür kontrol mekanizmalarına örnek verilebilir. Üstelik
 devlet, hukuk dışı bu mekanizmalar karşısında zaman zaman çaresiz kalmaktadır.

Keza bugün küreselleşmenin etkisiyle hukuk koyan merkezlerin
 çeşitlendiğini görüyoruz. Devlet merkezli, çoğu zaman yukarıdan aşağıya, yani
 topluma zorla kabul ettirilen hukuk koyma faaliyetinin yerine çok merkezli,
 aşağıdan yukarıya, muhataplarının katılımına açık bir hukuk koyma anlayışıyla
 karşı karşıya olduğumuzu söyleyebiliriz. Bu yeni süreçte devletlerin rolü ya
 asgari düzeydedir ya da özellikle uluslar üstü kuruluşların koyduğu kurallar
 örneğinde hiç yoktur. Sonuç olarak hukukun tanımlanmasında devlete belirleyici
 bir yer veren yaklaşım düzeltilmelidir. 

Hukukun çok daha geniş bir alanda ortaya çıktığını, devletin
 koyduğu kurallarla özdeşleştirilmesinin yanıltıcı olabileceğini vurgulamak
 gerekir. Hukuk toplumsal bir kurumdur, diğer toplumsal kurallarla birlikte
 toplumu düzenlemeyi amaçlar. Evet, çoğu durumda bu faaliyetini devletin zor
 kullanma tekelini arkasına alarak gerçekleştirir. Fakat hukukun kökenini ve
 varoluş amacını, sadece devlet merkezli bir yaklaşımla anlayamayız. 

&nbsp;

Gazetecilikte yazınsal türlerin (röportaj, gezi notları,
 roman v.b.) kullanılması mümkündür. Bu nedenle biçim olarak bu türleri kullanan
 ürünlerin gazetelerde yayınlanması durumunda durum haberleri sınıfında ele
 alınabilir. Dünya’da Upton Sinclair’ın Şikago Mezbahaları, Oscar Lewis’in
 Sançez’in Çocukları yazınsal gazetecilik uygulamaları içindedir. 

Sinclair’ın Şikago Mezbahaları romanı da 1906’da bir dergide
 yayınlanır aynı yıl roman olarak da okurlara sunulur. Sinclair, romanı yazmak
 için Chicago’ya yerleşmiş, yoksul ve işçi semtlerinde gezip, insanlarla
 tanışmaş ve onlarca fotoğraf çekmiştir. 

Roman, Litvanya’dan ABD göçüp, Amerikan Rüyası’nı
 gerçekleştirmeyi beklerken yoksulluğa düşen bir aile çevresinde döner.
 Sançez’in Çocukları, otobiyografik roman olarak tanımlanabilir. Eserde,
 Meksika’da kente göçmüş bir ailenin yoksulluk içindeki yaşamı konu edilir. 1971
 yılında yayımlanan Sançez’in Çocukları sinemaya da aktarılmış özellikle müziği
 oldukça sevilmiştir. Yazınsal gazetecilikteki ürünler, çoğunlukla önce
 gazetelerde dizi haberler olarak yayınlanır. Sonradan tek kitap olarak
 yayımlanıp ilgi görünce sinemaya da aktarılabilmektedir. Yazınsal gazetecilik
 türleri içinde, gazeteciliğe en çok yaklaşan tür röportajdır. Röportajı,
 gazetecilikte her gün yapılan söyleşiden ayırmamız gerekiyor. Söyleşi kaynaklar
 yapılan görüşme olarak tanımlanır. 

Amacı çeşitli bilgileri kaynaktan alabilmektir. Söyleşi bir
 yazın türü değildir. Hafta sonları ünlü kişilerle yapılan soru-yanıt haberleri
 de ancak söyleşi olarak değerlendirilebilir. Bu açıdan, hafta sonu söyleşileri
 insan ilgisi haberidir. Oysa röportaj bir yazın türü olarak da kabul
 edilebilir. Röportaj bir yazın türümüdür sorusuna Yaşar Kemal şu yanıtı
 veriyor: “Röportaj bir edebiyat sayılabilir mi? Bu soruyla çok karşılaştım.
 Röportajı bir edebiyat dalı saymak ne, röportaj bal gibi edebiyattır. Onu
 haberden ayıran nitelik onun edebiyat gücüdür. 

Haber bir yaratma değildir, bir taşımadır. Röportaj bir
 yaratmadır. Gerçeğe, gerçeğin, yaşamın özüne yaratılmadan varılamaz. Yaratmadan
 hiç kimse hiçbir şekilde gerçeği yakalayamaz, yakalarsa da karşısındakine
 anlatamaz. Haber gerçek değil mi, bence haber gerçeğin simgesidir. Haberin
 arkasında neler var, neler dönüyor, ne yaşamlar, dramlar, sevinçler var, haber bunu
 bize veremez. Röportaj haberin varamadığı yere varandır. 

Nasıl? Yaratarak, gerçeği değiştirerek değil, yaratarak.”
 Âşık Veysel'i Sivas'taki köyünde ziyarete giden Yaşar Kemal, Erzurum'a bağlı
 Pasinler'de büyük bir yıkıma yol açan depremi İstanbul'a dönmeye hazırlanırken
 öğrenir ve hemen Hasankale'ye hareket eder. O günlerde Sivas'ta bulunması,
 Yaşar Kemal'in deprem bölgesine ulaşan ilk gazeteci olmasını sağlar ve deprem
 haberleri onun aracılığıyla Türkiye'ye duyurulur. Evlerin büyük bölümünün
 yıkıldığı, insanların -30 Santigrat derecede çadırlarda yaşam mücadelesi
 verdiği Hasankale'nin içler acısı durumu, Kemal tarafından tüm çıplaklığıyla
 okurlara aktarılır. Bölgede yaklaşık bir ay kalan ve röportajlarını telefon
 aracılığıyla yazdıran Yaşar Kemal, depremzedelerin acılarına ortak olur,
 onlarla birlikte çadırda kalır. 

Yapı Kredi Yayınları’ndan 2011 yılında çıkan Yaşar Kemal
 röportajları seçkisi, röportaj türünün, durum haberciliğinin bayatlamaması
 ilkesine ne kadar uyduğunu da gözler önüne serer. Yazınsal türler arasında Gezi
 notları da sayılır. Türkiye’de bu alanda akla gelecek ilk isim Fikret
 Otyam’dır. Otyam’ın Gide Gide gezi notları dizisi Türkiye’deki pek çok soruna
 ve çatışmalı duruma on yıllar önce değindiğini gösterir.

Yaşar Kemal’in Röportaj yazarlığında 60 Yıl kitabından şu
 şekilde bahsedilir;&nbsp; Yaşar Kemal'in adını
 duyduğunuzda aklınıza ilk önce "İnce Memed"in gelir. Bu çok olağan.
 "İnce Memed"in bu ülkenin edebiyatında önemli bir kilometre taşıdır.
 Yaşar Kemal bu ülkenin yetiştirdiği önemli bir edebiyatçıdır bizler için. Ancak
 o aslında her şeyden önce bir gazetecidir. Bu yönü çok bilinmez ya da artık
 yavaştan unutulmaya yüz tutmuştur. Yapı Kredi Kültür Sanat Yayıncılık'ın
 geçtiğimiz günlerde yayımladığı "Yaşar Kemal: Röportaj Yazarlığında 60 Yıl"
 adlı kitap onun bu yönünü bir kez daha hatırlattı. Kitabın önsözünde Yaşar
 Kemal, gazeteci olarak çalıştığı yılları hasretle anıyor. 

"Yaşamım boyunca röportaj benim ana işlerimden birisi
 oldu. Koşullar bana yardım etseydi röportaj yazarlığımı bugüne kadar
 sürdürebilirdim." Bu satırlar onun, Milliyet Sanat Dergisi'nin Ağustos
 1975 tarihli sayısı için yapılan "Röportaj Soruşturması Dosyası" için
 kaleme aldığı bir makaleden. "Gazeteciliğimiz" diyor Kemal,
 "olağan yaşamını sürdürebilseydi, şimdiye benim bir sürü röportaj kitabım
 olurdu. İşimi çok seviyordum ama on iki yıl sürdürebildim." 1963 yılında
 Cumhuriyet gazetesi el değiştirince işinden olur. Her ne hikmetse basın
 tarihimizin parmakla gösterilen röportajlarına imza atan Yaşar Kemal'e başka
 bir gazeteden teklif gelmez. Buna kendisi de şaşmıştır. Röportajcılığın önemini
 şöyle açıklıyor; 

&nbsp;Yaşar Kemal:
 "Gazetecilikte haber, sinemadan, televizyondan, radyodan sonra önemi
 gittikçe artıyordu. Ancak röportaj çıkınca dır ki, okuyucu yaşamla, yaşamın,
 olayların özüyle karşı karşıya gelebildi. Haber gerçeğin kaba yansıması,
 röportaj yaşamın özüne, gerçeğin özüne doğru bir iniştir." Yaşar Kemal
 zorlu koşullarda çalışmış röportajlarını yaparken. Ele aldığı konuları en iyi
 şekilde yansıtabilmek için zaman harcamış, zorlu koşullara katlanmış ve
 tehlikeyi göze almış. Aslında onun döneminde Cumhuriyet'in bir röportajcı için
 bulunmaz bir yayın olduğu anlaşılıyor. Örneğin Kaçakçılar röportajı için üç ay
 Güneydoğu Anadolu'da dolaşmış, kaçakçılarla tanışmış, sınırı geçmiş; bu da
 yetmemiş kolluk kuvvetleriyle kaçakçılara yapılan operasyonları izlemiş.
 "Kaçakçılar arasında 2

Araştırmacı gazetecilikle ilgili
 başlıktan hemen sonra Türkiye’de genel olarak araştırmacı gazetecilik
 kavramının, her haberin araştırma gerektirmesi nedeniyle gerekmediği
 düşüncesinin egemen olduğunu söylemiştik. Bu düşünce yavaş, yavaş değişmekle
 birlikte, kanaat değişiminin gazetecilik mesleğinden geçimini sağlayanlarla
 sınırlı kaldığını belirtmek gerekir. Çünkü, kağıt gazete temelli Türkiye basını
 uzunca bir süredir, karşılaştığı ekonomik krizleri muhabirleri ve kıdemli
 gazetecileri çıkartarak aşmaya çalışıyor. Böyle bir ortamda, araştırmacı
 gazetecilik lüksünü üstlenecek girişimcilerin olmadığını söylemek gerekiyor.

&nbsp;Türkiye’de hiç bir
 gazetenin araştırmacı gazetecilik bölümü ve bu işle görevlendirdiği özel
 muhabirleri yoktur. Tarihsel olarak bakıldığında Türkiye’de araştırmacı
 gazetecilik kapsamında ortaya çıkan bir isim olarak Uğur Mumcu’nun anmadan
 geçilmemesi gerekiyor. Hukukçuluğu nedeniyle adliye kayıtlarına ulaşmakta
 önemli bir yeteneği olan Mumcu, bombalı bir suikastle öldürülene kadar önemli araştırmacı
 gazetecilik örneklerine imza atmıştır. Bunlar saymakla bitmese bile Mehmet Ali
 Ağca’nın neden Papaya suikast girişiminde bulunmasının arkasındakilerle ilgili
 yaptığı haberler, dünya çapında konuyla ilgilenen 2-3 gazeteciyle birlikte
 önemli etkilerde bulunmuştur. 

Aslında Mumcu, Ağca adını Papa suikast girişiminden önce
 bilir. Çünkü Milliyet Gazetesi Genel Yayın Yönetmeni Abdi İpekçi suikastında
 tetiği çekeni araştırırken Oral Çelik ve Mehmet Ali Ağca adlarına rastlar.
 Sonradan yazdığı Rabıta haberleri de önemli araştırmacı gazetecilik örenkleri
 arasındadır. Mumcu öldükten sonra Mumcu’nun eşince kurulan Uğur Mumcu
 Araştırmacı Gazetecilik Vakfı alanda önemli eğitim girişimlerinde
 bulunmaktadır. Uğur Mumcu bu haberlerin büyük bölümünü Cumhuriyet Gazetesi’nde
 köşe yazarlığı yaparken yürütmüştür. Türkiye’de bu alanda en önde gelen ismin
 bile kadrosu, köşe yazarlığıdır. 

Mumcu’nun ölümünde köktendinci hareketlerin Rabıta dosyası
 nedeniyle kızgınlıkları veya Türkiye’deki Kürt hareketinin liderinin ve ailesinin
 Milli İstihbarat Teşkilatı’yla olan ilişkisinin bulunduğu yolunda görüşler
 bulunmaktadır. 

Veri gazeteciliği (data journalism) durum haberciliği içine
 son yıllarda katılmış kavramlardır.&nbsp; Veri
 yığınları içindeki eğilimleri, haberleri ortaya çıkartmak istenir. Özellikle
 internetin yaygınlaşması ve verilerin internet ortamında sunulması, bu tür
 gazeteciliğin önünü açmıştır diyebiliriz. Ayrıca, dünya çapında etkinlikler
 yapın açık erişim hareketi de özellikle devletlerin elindeki verileri herkese
 açması doğrultusunda çalışmalar yapmaktadır. Demokratik ülkelerin çoğunda, kamu
 kuruluşları verilerin herkese açmaya başlamıştır. 

Örneğin New York belediyesi, kendisinden kiralanan binlerce
 bisikletin, hangi rotaları izlediğine ilişkin olarak tuttuğu verileri (kiralayanların
 isimlerini çıkarttıktan sonra, sadece bisiklet olarak) açıklamaktadır. Bu
 bisiklet rotalarının çözümlenmesiyle çeşitli haberler ortaya çıkartılmıştır.

Veri gazeteciliği gazetecilikle yeni buluşmaya başlayan veri
 madenciliği, büyük data işleme gibi hem bilgisayarlardan anlamayı hem de
 istatistik konusunda eğitimli olmayı gerektiren becerileri dayanır. İngiliz
 Guardian gazetesi, Guardian Data Blog bölümünde sayıları kullanarak belli bir
 sonuca ulaşmayı hedefleyen haberlere yer veriyor. Pek çok iletişim okuluna,
 veri madenciliğiyle ilgili derslerin de konmaya başladığı öğreniliyor.

&nbsp;Veri gazeteciliği,
 bilgisayar yetenekleriyle gazeteciliği buluşturmayı hedeflerken, yan ürün
 olarak haberlerde sayıların daha iyi anlaşılmasına yönelik görselleştirme
 uygulamalarının da önünü açıyor. Bu tür uygulamalar, bulutta işlemeye başlayan
 çeşitli parasız araçlarla, kolayca üretilebiliyor. Örneğin Guardian Data
 Blog’da bulunun bir haberde Brezilya’daki Cumhurbaşkanlığı seçimlerinin birinci
 turdaki oy dağılımına dayanarak, 2. turun nasıl sonuçlanabileceğine yönelik bir
 habere, Brezilya etkileşimli haritası konmuş. Bu haritayı tıklayarak hangi
 kentte ne kadar oy alındığını da görmeniz mümkün. Sonuç olarak veri
 gazeteciliği, verilerin açık olmadığı ülkelerde, görselleştirme ve sayıları
 daha anlaşılır kılmaya yarayacak gibi gözüküyor. Böyle bir etkileşimli
 haritanın yaratılması için, elinizde tüm kentlerdeki oy dağılımlarının bir
 dosyada olması yeterli. Dosyayı, bulutta işleyen Silk uygulamasına yüklediğiniz
 zaman etkileşimli harita otomatik olarak bir kaç dakika içinde
 oluşturulabiliyor. Veri gazeteciliğinin ilgilendiren bir başka durum, yasal
 yollarla elde edilmemiş olmasına karşın özgünlüğünü onaylanmış belgeler yığını
 olabilir.

&nbsp;Örneğin Wikileaks,
 hükümetlerden ele geçirdiği tüm belgeleri kendi sitesi üzerinden kamuya
 açmaktadır. Onbinlerce belge üzerinde arama yaparak, bunlardan bir haber
 oluşturmak veri gazeteciliği içinde değerlendirilebilir. Örneğin 2014 yılı
 içinde Wikileaks belgeleri arasında ABD istihbarat kuruluşlarının Türkiye’ye
 yönelik dinleme ve dinleme hedefleriyle ilgili belgeler yayımlandı. Bu belgeler
 2009 yılından bu yana Türkiye’deki hükümetle ilgili bilinmeyen saptamaları
 ortaya çıkardı. 32 Sadece ABD’nin değil Almanya gibi ülkelerin de dinlemeleri
 bu yolla ortaya çıktı. Der Spiegel dergisi, sadece Türkiye’yle ilgili bölümleri
 haberleştirdi.

Sadece dış ülkelere değil, kendi ülkemiz içinde de çok sık
 göç veriyoruz. Kırklareli’ye taşınanlar, Kırklareli’den taşınanlar… Bunları hiç
 düşündünüz mü?

Türkiye’ye göç süreçlerini ele alırken, Osmanlı Devleti’nin
 son dönemlerinden başlamamız, iç göç olgusunu daha kolay anlamamızı
 sağlayacaktır. Özellikle Balkanlar ve Kafkasya’dan Cumhuriyet sonrası da bir
 şekilde devam eden göçler, Osmanlı dönemindeki hesaplaşmaların ve savaşların
 sonucu olarak değerlendirilmelidir. Tekeli, Türkiye’nin göç tarihinin şu dört
 temel kategoride ele alınmasını önermektedir: 

Balkanlaşma göçleri, kentleşme, kentler arası göçler ve
 yaşam güzergahları göçleri. Bu dört kategoriden ilki, genellikle 1860-1927
 yılları arasını kapsayan, Osmanlı’nın ve akabinde Türkiye Cumhuriyeti’nin
 uluslaşma sürecinde, Osmanlı’nın toprak kaybettiği coğrafyalardan kitlesel
 biçimde Anadolu’ya olan göçleri ifade eden “Balkanlaşma göçleri”dir. Kentleşme dönemi
 ise İkinci Dünya Savaşı’nın sona ermesiyle 1945’ten başlayarak, 1980’lere kadar
 devam eden dönemdeki kırdan kente göçleri kapsamaktadır. 

Üçüncü kategeori ise kentleşmenin belli bir düzeye
 ulaşmasıyla 1975’lerden itibaren hakim olan kentler arası göç sürecidir. Son
 kategori ise yaşam güzergahları’dır. Bu kategori, insan ve mekan ilişkisinin
 değişmesinin göç kavramı ile tanımlamanın yetersiz kaldığı iddiasıyla
 geliştirilmiş, günümüz insanlarının hayatları boyunca çok sayıda yer
 değiştirmekte, bir güzergah üzerinde hareket etmekte ve bu güzergahların
 bazılarını planlayabilmekte olmalarını anlatmak üzere geliştirilmiştir.

Halen Türkiye toprakları olmayan bölgelerden gelenleri ifade
 eden Balkanlaşma göçleri, bir anlamda iç göç gibi değerlendirildiği için bu
 bölümde ele alınmaktadır. Tekeli’ye göre, “eskiden iç olanlar birden dışa
 dönüşmüştür” ve aynı zamanda “bir süre önce içte olanlar, yeniden içte olmak
 için yer değiştirmektedir” Diğer taraftan Balkanlaşma göçleri sadece Balkan
 ülkelerinden gelenleri değil, Kırım ve Kafkasya’dan gelen göçleri de kapsayacak
 biçimde değerlendirilmektedir.

19. yüzyılın başlarında Balkanlar, Kırım ve Kafkasya’yı da
 kapsayan çok geniş topraklara sahip ve üzerinde milyonlarca nüfusu barındıran
 büyük bir Osmanlı Devleti vardı. Sadece yüzyıl sonra ise bu muazzam ülke,
 Anadolu, Trakya ve Güney Kafkasya’nın çok küçük bir bölgesinden ibaret hale
 gelmiştir. Kaybedilen topraklarda ise büyük bir kıyım ve sürgün yaşanmıştır.
 Balkanlar, Kırım ve Kafkasya’da yaşayan milyonlarca Müslüman, öldürülmüş,
 kalanlar ise göçe zorlanmış ve Anadolu’ya sığınmak zorunda kalmışladır. 

Osmanlı Devleti’nin yıkılmasının ardından kurulan yeni
 Türkiye Cumhuriyeti’nin halkının çoğunluğunu Bulgaristan, Yunanistan,
 Ermenistan, Gürcistan, Rusya, Ukrayna ve diğer bölgelerden gelenler
 oluşturmuştur. 1821-1922 yılları arasındaki dönemde 5 milyondan fazla Müslüman
 bu topraklardan sürülmüş ve 5,5 milyon Müslüman ise savaşlarda ve sürgün
 yollarında hayatını kaybetmiştir. Küçülen Osmanlı Devleti’nde yaşanan iç
 göçlerle, devletteki Müslüman oranı hızla yükselmiş, 1878-1911 yılları arasında
 Anadolu nüfusu, yıllık ortalama % 1,5 büyüyerek, toplam nüfus % 50 artmıştır.

Osmanlı Devleti Anadolu’ya yerleştirdiği Müslüman
 göçmenlerin, yerli nüfus ile kaynaşabilme potansiyellerini de dikkate alan bir
 iskân politikası gütmüştür. Devlet dış göçü olduğu kadar, iç göçü de
 sınırlayarak “mürur tezkeresi” (geçiş izin belgesi)ne bağlamıştır. Ancak Kırım
 Harbi’nden sonra yeni bir göç politikası izlenmeye başlanarak 1857 yılından
 sonra göçler serbest hale getirmiştir. 1860’ta kurulan Muhacirin (Muhacirler)
 Komisyonu; göçmenleri misafir etmek, iskân yerlerini tespit etmek, onları bu
 yerlere nakletmek, gerek duyulursa evlerini, hayvanlarını, tohumlarını vs.
 vermek, misafir bulundukları veya yerleştikleri halde ürün alamayan göçmenlere
 yevmiye ve diğer yardımları yapmakta görevlendirilmiştir. 

1877-1878 Osmanlı Rus Savaşı (93 Harbi), Balkan Savaşları ve
 sonrasındaki Birinci Dünya Savaşı, daha önce Osmanlı egemenliği altında bulunan
 topraklardan yüzbinlerce kişinin Anadolu’ya göç etmesine neden olmuştur.
 Osmanlı Rus Savaşı sonrasında Balkanlar’da Romanya ve Bulgaristan devletlerinin
 kurulması üzerine Büyük Balkan Göçü başlamış ve yüzlerce yıl içinde Anadolu
 Türkmenlerinin, Yörüklerin ve bunlara daha sonra katılanların kurduğu
 şehirlerden birkaç ay içinde yüzbinlerce kişi sürülmüştür. Zorla göçe tabi
 tutulanların sayısı 1 ila 1,5 milyon arasında değişmektedir.

Türkiye Cumhuriyeti Devleti, Kafkasya, Kırım ve Balkanlar
 başta olmak üzere, 1923-1995 yılları arasında Türk, Boşnak, Çerkez, Arnavut,
 Pomak, Tatar gibi eski Osmanlı tebaası etnik unsurlardan yaklaşık 1.700.000
 göçmen kabul etmiştir.

Durum gazeteciliğiyle bağlantısı kurulabilecek bir başka
 gazetecilik türü, araştırmacı gazeteciliktir. Araştırmacı gazetecilik türünün
 ne olduğu çok tartışılmaktadır. Her ülkenin kendi geleneğine göre tanımları
 olabilir. Örneğin Türkiye’deki genel eğilim “Her haber araştırma gerektirir, bu
 nedenle araştırmacı gazetecilik diye ayrı bir tür yoktur!” fikrine çok
 yakındır. Bunun nedenleri konusunda bazı fikirler ilerideki paragraflarda
 sunulacaktır. 

Dünyanın en büyük araştırmacı gazeteciler birliği olan
 Investigative Reporters and Editors derneğinin tanımına göre araştırmacı
 gazetecilik, “Kişinin okuyucu, izleyici ya da dinleyiciler için önem taşıyan
 konularda kendi girişimi ve çalışmalarının ürünleriyle yaptığı haberciliktir.
 Yapılan habere konu olan kişiler çoğunlukla, mercek altına alınan meselelerin
 gizli tutulmasını isteyeceklerdir.” Investigation sözcüğü İngilizce’de
 araştırmadan öte sorgulama anlamına gelir ve bir anlamda denetim çağrıştırır.
 Tanımlar üzerinden yapılan tarışmaların anlamı olmadığı için tarihsel gelişime
 ve çıktığı ülkenin bağlamına bakmak yararlı olacak. Kuruşluk gazetenin ortaya
 çıkışından başlayarak hükümetleri, bakanları, siyasetçileri, ünlü şahsiyetleri
 sarsacak gerçeklerin ortaya çıkartılması bağımsız gazetecilerin önemli
 uğraşları arasında olmuştur. 19. YY’da bu tür haberlerle uğraşanları “çöplük
 eşeleyiciler,” “skandal gazetecileri” olarak tanımlanmıştır.

Öte yandan 1974 yılında Washington Post gazetesinin
 araştırmacı gazetecilik bölümü muhabirlerinin ortaya çıkarttığı bir skandalın
 Cumhurbaşkanı Nixon’un devrilmesinde kilit rol oynaması, dahası bu skandalı
 ortaya çıkartan sürecin “Başkanın Adamları” (All president’s men) olarak
 başarılı bir filme kaynaklık etmesi bu türün böyle tanınmasında etkili
 olmuştur. Washington Post araştırmacı gazetecilik biriminin, Cumhuriyetçi
 Nixon’un, rakibi Demokrat Parti’nin seçim merkezlerinden birinde gerçekleşen
 bir hırsızlık olayını eşelemesiyle başlayan süreçte, soygunun Nixon’un emriyle
 yapıldığı ortaya çıkarılmıştır. Nixon, düşürülmemek için istifa etmek durumunda
 kalmıştır. Bu gazetecilik başarısı, araştırmacı gazeteciliğin hükümetleri
 sarsan haberlerle özdeşleşleşmesine yol açmıştır. 

Oysa Washington Post gazetesinin araştırmacı gazetecilik
 bürosu sadece bu tür skandallarla değil çok farklı haber üretiminde bulunmuştur.
 Bu nedenle İngilizcesi “investigative reporting” olan araştırmacı gazetecilik
 çoğu zaman skandal gazeteciliği olarak tanımlanabilmektedir. Araştırmacı
 gazetecilik ürünleri yayınlanırken veya yayınlandıktan sonra başlayan süreçte
 ortaya çıkan yeni gelişmeler, olay gazeteciliğinin de konusu olabilir. Örneğin
 savlara verilen basın açıklamaları, mahkeme başvuruları, ilgili tarafların
 demeçleri gibi. Araştırmacı gazetecilerden kamuoyundan gizlenen, haber olarak
 patladığında infial yaratacak, koltukları sarsacak, hükümetleri istifaya
 sürükleyecek haberlerin beklendiği durumlar söz konusu olmuştur. 

Ama araştırmacı gazetecilik sadece hükümetleri devirecek
 haberlerin, belgelerin ortaya çıkartılması değildir. Araştırmacı
 gazetecilikten, sistem hatalarını inceleyen, örneğin düzenleyici ya da adli
 sistemlerin nasıl işlemez duruma geldiğini anlatan ya da hayattaki
 adaletsizlikleri ortaya çıkaran dal olarak söz edilmesi de mümkündür.
 Araştırmacı haberciliği “görünmeyeni görünür kılma” işi olarak da düşünmek
 mümkündür. Görünmeyenlerden kasıt, kimi zaman bir sır perdesi arkasında kalan,
 ya da kasten saklı tutulan; bazen de, gözümüzün önünde olduğu halde
 göremediklerimizdir.

Araştırmacı gazeteciliğin önemli özellikleri olarak şunları
 sayabiliriz:&nbsp; Bazı durumlarda gazetenin
 araştırmacı gazetecilik biriminde çalışan gazeteciler haberleri ürettiler. Bazı
 durumlardaysa, çok sayıda muhabir olmasa bile, deneyimli, kendini kanıtlamış
 gazetecilerin araştırmacı gazetecilikle görevlendirildikleri görülür.&nbsp; Araştırmacı gazetecilik haberlerinin
 üretilmesi diğer durum gazeteciliği türlerine kıyasla çok daha uzun olabilir. 

&nbsp;Parasal olarak daha
 fazla yatırım gerektirir. Belki de bir şey çıkmayacak bir haber için yolculuk
 masrafları, muhabirlerin başka haber yapmamasının getirdiği “fırsat
 maliyetleri” yüksektir. Avukatlık masrafları yanında, ne kadar belgeli de olsa,
 hakkında ileri sürülen savları kişilerin mahkemelere götürmesi ve yüksek
 tazminatlar istemesi mümkündür. Yolsuzlukları, yasadışılıkları ortaya
 çıkartmaya çalışan araştırmacı gazeteciler tehlike altındadırlar. Bunlar
 kiralanmış kişiler olabileceği gibi devletlerin gizli veya yarı-gizli
 istihbarat birimleri olabilir. Bu konularda, gerçek olaylardan yola çıkan pek
 çok sinema filmi bulabilirsiniz. Savaş ve çatışma bölgelerinde tehlike altında
 olan gazeteciler dışında, en yüksek risk araştırmacı gazetecilik yapanlar için
 geçerlidir (düşünce özgürlüğü sınırlandığı için tüm gazetecilerin risk altında
 olduğu ülkeler dışındakiler için). 

&nbsp;Haberin etkileri
 yüksek olabileceği için, araştırmacı gazetecilerin belge peşinde olması
 gerekir.&nbsp; Araştırmacı gazeteciler, geriye
 dönük olarak çok güçlü haber dosyalarına sahip olmalıdırlar.&nbsp; Araştırmacı gazetecilerin kaynakları arasında
 ispiyoncular, istihbaratçılar, bir davaya gönül vermiş kişiler bulunabilir.
 Gazetecilerin normal gazetecilik etiğini bir yana koyup, kişinin bilgisi
 olmadan elde ettiği belge, görüntü ve diğer malzemeler de süreçte
 kullanılabilir. Çünkü kamu yararının olduğu durumlarda, bu tür normal etik
 kurallarının çiğnenmesi uygulaması dünyada mahkemeler tarafından da tanınmış
 haklar arasındadır.

Kırklareli pek çok bakımdan, ki özellikle sanayileşme
 bakımından, oldukça uzun bir yol kat etti. Yükselen yeni topluma ilişkin olarak
 ortaya atılan bu kavramlara baktığımız zaman, sayılarının oldukça kabarık
 olduğu göze çarpmaktadır. Bu yeni toplumu Amittai Etzioni “Modernlik-sonrası
 Çağ”, George Lichtheim “Burjuva-sonrası Toplum”, Herman Kahn “Ekonomi-sonrası
 Toplum”, Murray Bookchin “Kıtlık-sonrası Toplum”, Kenneth Boulding
 “Uygarlık-sonrası Toplum”, Daniel Bell “Endüstri-sonrası Toplum”, Peter F.
 Drucker “Bilgi Toplumu”, Paul Holmes “Kişisel Hizmet Toplumu”, Ralf Dahrendorf
 “Hizmet-sınıflı Toplum” veya “Kapitalizmsonrası Toplum”, Zbigniew Brzezinski
 “Teknokratik Çağ”, ve Y. Masuda ise “Enformasyon Toplumu” olarak
 adlandırmaktadır. Castells ise Network Toplumu kavramını kullanmıştır.

2000’li yıllarda ise yükselen yeni dönemi tanımlamak içim
 “sanal toplum”, “digital ekonomi”, “enformasyon ekonomisi” ve “yeni ekonomi”
 gibi kavramlar kullanılmaya başlanmıştır. Öte yandan yeni toplumu tanımlamaya
 yönelik yukarıdaki yaklaşımlar arasındaki farklılıklar daha çok ayrıntıya
 ilişkindir. Özde bu yaklaşımlar arasında büyük benzerlikler söz konusudur. 

Örneğin bu araştırmacıların büyük bir bölümü endüstri
 toplumu kavramının artık yeni toplumu tanımlamakta yetersiz kaldığını açıkça
 ifade etmektedir. Buna karşılık post-endüstriyel toplum (ya da
 enformasyon/bilgi toplumu) teorilerinin karşısında yer alan yazarlara göre
 böyle bir enformasyon devriminden bahsedilebilmesi için vakit oldukça erkendir
 ve enformasyon toplumu teorisyenlerinin teknolojik determinizm gibi yanlış
 varsayımlardan hareket ettikleri görüşündedirler. Yine İngiltere'de öncülüğünü
 Rosenbrock ve arkadaşlarının yaptıkları çalışmalara göre ise enformasyon
 toplumunun endüstri toplumundan temel farkı “nitelik” değil daha çok “derece”
 farkıdır; adı geçen değişim zaten endüstri toplumunun özünde vardır. 

Burada vurgulanan daha çok endüstri toplumunda değişimin hız
 kazanması olarak yorumlanabilir. Özde endüstri toplumunun kurumları
 mevcudiyetini sürdürmektedir. Bunun bir enformasyon devrimi olarak ele alınması
 doğru değildir. Çünkü adı geçen dönüşüm sadece enformasyon alanında değildir.
 Örneğin genetik teknolojisinde de köklü dönüşümler söz konusudur diyerek
 enformasyon toplumu teorilerine karşı çıkmaktadırlar.

Türkiye'de ise post-endüstriyel dönüşüme ilişkin yapılan
 çalışmalar oldukça sınırlı sayıdadır ve bu çalışmalar yaşanan değişimin nitelik
 farkından kaynaklandığını varsaymaktadır. Ayrıca gelmekte olan yeni toplumu
 tanımlamak için de Drucker'ın “bilgi toplumu” kavramı tercih edilmektedir.
 “Modernist görüşün positivist fikri sabitine” dayandığı gerekçesiyle özellikle
 bilgi toplumu kavramı epistemolojik yönden eleştirilere uğramıştır. Ancak
 üretim ve istihdam sürecinde teorik bilginin ön plana çıkışına dikkat
 edildiğinde bu eleştirilere bütünüyle katılmak mümkün değildir.

Bu çalışmada ise post-endüstriyel dönüşüm başlığı altında,
 epistemolojik tartışmaları bir tarafa bırakarak post-endüstriyel toplum,
 enformasyon toplumu ve bilgi toplumu gibi kavramları bir arada kullanacağız.

&nbsp;İlk kez 1966 yılında
 Japonya'da planlamacılara kılavuzluk etmek amacıyla hükümetçe görevlendirilen
 bir bilim, teknik ve ekonomi ortak çalışma takımı tarafından ortaya atılan
 enformasyon toplumuna ilişkin ilk öncü çalışmalardan birisi aslında, bilginin
 üretilmesinin ve dağıtılmasının büyük bir değer taşıyan eylem olduğunu
 vurgulayan Fritz Machlup tarafından 1962 yılında yapılmıştır.

Machlup “Amerika Birleşik Devletlerinde Üretim ve Bilginin
 Dağılımı” adıyla yayınladığı bu çalışmasında bilgi sektörüne ilişkin meslekleri
 ve bilgi endüstrilerini tanımlamıştır. Yine 1969 yılında ise Peter F. Drucker,
 bilgi işlerinin artan önemini vurgular. Drucker'a göre bilgi işletmeler için
 stratejik bir unsur hâline dönüşmüştür. &nbsp;

D. Bell’e göre, post-endüstriyel toplumunun ilk özelliğini
 malların üretiminden hizmetlere yöneliş olarak belirtir. Aslında hizmet sektörü
 bütün ekonomilerde mevcuttur; ancak endüstri öncesi toplumlarda öncelikle
 domestik hizmetler söz konusu iken, endüstri toplumlarında ise taşımacılık,
 finansal hizmetler gibi alanlarda malların üretimine “yardımcı” niteliktedir.
 Oysa endüstri sonrası toplumlarda esas önemli nokta eğitim, sağlık, sosyal
 hizmetler gibi insani hizmetler ile bilgisayar, sistem analizi ile bilimsel
 araştırma ve geliştirme gibi mesleki hizmetler alanında yoğunlaşmaktadır

Kırklareli Üniversitesi öğrencileriyle bir araya geldiğimiz toplantılarda
 dün, küçük gruplar sosyolojisini ele aldık. Her bilim gibi sosyolojinin
 gelişimi de yönteminin gelişmesine ve araştırma alanlarına giren sorunların
 artışına paralel olarak çeşitli uzmanlık dallarına ayrışmasıyla sonuçlanmıştır.
 Sosyolojinin çeşitli alanlarında uzmanlaşan araştırmacıların, toplumsal
 gerçekliğin bütününü ve bütünün parçalarıyla karşılıklı ilişkisini sürekli göz
 önünde tutması zorunluluğu, bu uzmanlaşmanın bir parçalanma görünümünü almasını
 engellemektedir.,

&nbsp;Her sosyolog belli
 bir alanda uzmanlaşmadan önce sosyolojinin temel kavramlarını, yöntem ve
 tekniklerini, kuramsal çerçevesini kavrar. Burada tanıtacağımız bazı uzmanlık
 alanlarını sosyolojinin genel bilgi, yöntem ve yaklaşımlarının çeşitli alanlara
 uygulanması şeklinde değerlendirmemiz gerekmektedir.

Eğitimi en geniş anlamda kültürün kuşaklar arasında
 aktarılması olarak kabul edebiliriz. Bu tanım aynı zamanda bireylerin tüm
 toplumsallaşma evrelerinin eğitim sosyolojisinin konusu içine girdiğini de bize
 gösterir. Kültür ve toplumsallaşma konularının üzerinde ileride detaylı olarak
 duracağız. Bir toplumsal kurum olan eğitim de diğer toplumsal kurumlar gibi
 tarih boyunca farklılaşmıştır. Hatta eğitim kurumunun zamanımızda çok özel ve
 uzmanlaşmış bir alan olduğunu da söylemek mümkündür. 

Tarih boyunca en belirgin farklılaşma ekseni, işlevinin daha
 çok aile içi ilişkilerle yürütüldüğü geleneksel toplumlarla, rekabet ve
 uzmanlaşmanın bir gereği olarak modern toplumlardaki neredeyse tamamen aile
 dışı bir uzmanlık alanı olmasıdır. Eğitimin bir başka toplumsal boyutu,
 çocukların başarı faktörünün neye bağlı olduğunun incelenmesidir. Ailenin
 sosyo-ekonomik durumu ile okuldaki başarı arasındaki ilişkiler incelenmektedir.
 Toplumun demografik özelliklerine bağlı olarak eğitimin planlanması yine eğitim
 sosyolojisinin alanıdır. 

Örneğin, genç nüfusun hangi yaş grubunda yoğunlaştığının
 bilinmesi buna uygun okul ihtiyacının da planlanmasına imkan verir. Son dönemlerde
 yaygın olarak karşımıza çıkan yaşam boyu eğitim, yeni uzmanlık alanları ve
 eğitim kanalları da eğitim sosyolojisi için ilginç konular olabilir. Bu
 bağlamda şu anda bizim de dahil olduğumuz uzaktan eğitimi araştırmak ve hatta
 üniversitelerin yeniden tanımlanması eğitim sosyolojisinin araştırma alanına
 girecektir.

Edebiyat sosyolojisi hem içinde oluştuğu toplumun bir
 yansımasıdır hem de o toplumu oluşturan insanlar arasındaki etki yollarından
 biridir. Edebiyat sosyolojisinin araştırmaları edebî olguların toplumsal
 çerçevesini, yazarların nitelik ve oluşumları yönünden edebi üretimi,
 yazarların toplumsal özelliklerini, meslek olarak örgütlenmelerini,
 yayımcılığı, edebiyat ürünlerinden yararlanmanın koşullarıyla etkenlerini,
 yazar-okur ilişkilerini, edebiyatın toplumsal işlevlerini ve anlamlarını
 kapsar. Edebiyat ürününün topluma yaptığı tanıklık ya da toplumu anlama
 konusunda araç olma durumu hakkında farklı tartışmalar vardır.

Hukuk, normatif bir bilimdir. Hukuk sosyolojisi ise, hukuku
 toplumsal gerçeğin bir parçası olarak ve öteki toplumsal olaylarla ilişkileri
 içinde incelemektedir. Hukuk sosyolojisi toplumsal normların toplumsal
 gerçeklikle ilişkilerini araştıran sosyologlarla hukukçuların ortak alanıdır.
 Hukuk sosyolojisi, hukuku iki yönden ele alır: Somut toplum yaşamının bir ürünü
 olarak ve bu gerçek toplum yaşamının bir düzenleyicisi olarak. 

Hukukla öteki toplumsal etmenler arasındaki nedensellik
 ilişkisi şu durumlarda açıkça görülür: Aynı insan ilişkileri birbirinden farklı
 toplumsal çevrelerde değişik hukuksal kalıplara sokulmuştur. Öte yandan,
 değişik toplumların birbirlerinden ‘iktibas’ yoluyla koydukları yasalar ayrı
 toplumlarda değişik uygulamalar göstermektedir. Yasanın metni aynı kaldığına
 göre bu çeşitlenme ancak toplumsal koşulların farklı oluşu ile açıklanmalıdır.
 Hukuk sosyolojisinin çerçevesi içine suç sosyolojisini de ekleyebiliriz. Suç
 sosyolojisi açısından suç, hukukun ya da bireydeki yanlış bir şeylerden
 kaynaklandığını söyleyen psikolojinin tanımlarının ötesinde, toplumsal koşullara
 bağlı olarak açıklanmaktadır.

Dinî, toplumsal ilişkiler, değerler ve toplumsallaşma
 çerçevesinde açıklanabilecek toplumsal ve kültürel bir olgu olarak ele alır.
 Bazı sosyologlar dinin temel işlevinin toplumsal dayanışmayı güçlendirmek
 olduğunu savunurlar. Din, doğaüstü güçlere yönelen bir inanç sistemi olarak
 insanların nasıl düşüneceklerini, yaptırıma dayalı bir davranış sistemi olarak
 da nasıl davranacaklarını belirler. İnançlar ibadet ve törenler sayesinde
 sürekli olarak diri ve güçlü tutulur.

Bu sene soğuk havalardan bahara geçiş biraz gecikmeli olurken köylerde ekim
 dikim çalışmaları da aralıksız olarak sürüyor.

&nbsp;Ramazan Bayramı’nın ardından hava sıcaklıkları da yeniden mevsim
 ortalamalarına gelmeye başladı.



&nbsp;Sıcaklıkların artmasını fırsat bilen köylerimiz ve köylülerimiz de
 köylerinde, beldelerinde hayır etkinlikleri gerçekleştirerek yüce yaratana
 şükürlerini ifade ediyorlar.



&nbsp;Gerekli tedbirler alınarak Pandemisiz günlere geçilmesiyle köylerinde yağlı
 güreşler ve şenlikler de düzenleyen köylülerimiz bu etkinlikler sayesinde eş ve
 dostlarıyla buluşup hasret gideriyor.



&nbsp;Köylerde düzenlenen köy hayırları özellikle hafta sonu yapılmaya gayret
 edilirken bazı köylerde hafta içi de hayırlar tertip ediliyor.



&nbsp;Gencinden yaşlısına ve erkekten kadınına büyük katılımla gerçekleşen köy
 hayırlarına yerel siyasetçiler başta olmak üzere yerel yöneticiler ve
 bürokratlar da katılarak köylülerin yanında oluyorlar.





Köy Muhtarlıkları tarafından hayrı yapan köy sakinleri ve o köyün ilçeye ve
 vilayete taşınmış vatandaşlarının bağışlarıyla düzenlenirken her hayırda
 mevlid-i şerif ve Kur’an-ı Kerim okutularak köyün ahirete intikal edenleri de
 anılıyor.

&nbsp;Birlik ve beraberliğin ön plana çıktığı köy hayırları sayesinde hem
 köylerini hem de aile büyüklerini ziyaret etme fırsatı bulanların yanı sıra köy
 hasreti çekenler de özlem gideriyorlar.



&nbsp;Çok eski adet ve geleneklerimizden olan köy hayırlarımızın gelecek
 nesillere aktarılması noktasında devam ettirilmesini temenni ediyor, bu
 sütunlarda yeni yazılarımda buluşmak üzere sizleri Allah’a emanet ediyorum.



&nbsp;Kalın sağlıcakla

İnsan ilgisi haberlerinin mutlaka insanlar veya hayvanlarla
 ilgili olması gerekmez. İlgiyi çeken 26 her şey, her nesne insan ilgisi
 haberine konu olabilir. Yerler bunların başında gelir. Bir kentin insanlarının
 neredeyse her gün gördükleri bir meydanın, bir parkın öyküsü ilgi çekecektir.
 Bu yer bir tren garı da olabilir, kentlerarası otobüs terminali de.

İnsanlar, diğerlerinin en çok yaptıkları ettikleri
 kullandıklarını öğrenmek isterler. Eğilim haberleri de insan ilgisi haberleri
 içinde değerlendirilebilir. Örneğin Kasım ayında en çok okunan kitap, en çok
 izleyici çeken film, en çok ziyaret edilen yer herkesin ilgisini çeker.
 Derinlikli haberler Derinlikli haberleri, olay haberlerin yüzeyselliğinin
 ötesine geçmeye çalışan haber türleri demeti olarak tanımlayabiliriz. 

Derinlikli haber kategorisine çok sayıda haber türü
 konabilir. Haber türlerinin kavramsallaştırılması ülkeden ülkeye değişir.
 Örneğin İngilizce’de “spot feature” Türkçe’ye çevrildiğinde “spot özel haber”
 olsa da Türkiye’de daha çok “kutu haber” diye geçer. Aynı durum pek çok türün
 sınıflandırılmasında da geçerlidir. Türkiye’deki gazetecilik uygulamalarında
 “özel haber” denen tür, haberi yazan muhabirinin imzasının bulunduğu haberler
 için kullanılır. 

Bir muhabirin imzası olay haberinde kullanılıyorsa, bu haber
 atlatma haber sınıfına girer. İmza özel haberse durum haberciliği kapsamına
 girer. İngilizce’deyse “feature news” sadece durum haberler için kullanılır.
 Özel haber muhabirin imzasının çeşitli nedenlerle konmadığı haberlerde de söz
 konusu olabilir. Bazı durumlarda muhabirin imzası, haber merkezi müdürlerince
 çıkartılabilir. Buradaki gerekçelerden biri yeni muhabire “erken” imza
 koydurmamak veya “ismin eskimesinin” önlenmesi olabilir. 

Kimi kurumlarda sürekli az sayıdaki muhabirin imzasının çıkıyor
 olması, tüm haberlerin çok küçük bir kadro tarafından çıkartıldığı izlenimini
 vereceği için imza konmasından kaçınılması söz konusu olabilir. Böyle
 durumlarda da haberin durum haber niteliği değişmez. 

Örneğin tren kazasında 140 kişinin ölmüş, yüzlerce insanın
 yaralanmış olması olay haberdir. O haberin gecikmesi mümkün değildir ve baskı
 saatine kadar ne kadar bilgi toplanırsa haber öyle çıkacaktır. Bu haberin
 çıktığı bölümde Türkiye’deki gelmiş geçmiş tren kazalarıyla ilgili bir arkaplan
 haber konsa yararlı olabilir. Ancak zaman baskısıyla bu tür bir haberin
 yazılması, hazır olarak varsa bile sayfada yer ayrılması mümkün olmayabilir. 

Gazete haber müdürleri, daha kısa daha hızlı olacak bazı ek
 bilgileri koymayı yeğleyebilirler. Örneğin son yıllardaki büyük tren
 kazalarıyla ilgili bir haber yapılması istenebilir. Bu haberi hangi türe
 sokabiliriz? En yakın olduğu tür arkaplan haberidir. Ancak etraflı bir arkaplan
 haberinden daha az ve daha kısa olduğundan “Kutu haberi” denebilir. Kutu
 haberi, genellikle olay haberin aldığı yerde ayrı bir kutu içine konmuş
 haberdir. 

Kutu haberleri çoğu zaman, olay haberlerin patladığı andaki
 gazetede bile, olayın daha iyi anlaşılması, daha iyi anlamlandırılması için
 yardımcı olan haberlerdir. Örneğin bir maden kazasında çok sayıda işçinin
 öldüğüne ilişkin haber olay haberdir. Bu haberin yanına, söz konusu işyerinde
 daha önce işyeri sendikasının işyeri güvenliği sağlanmadığı için Çalışma
 Bakanlığı’na başvuru yapmış olduğu ve bunun özet içeriği kutu haber olarak
 kullanılabilir. 

Açıklayıcı haberlere Türkiye basınında analitik haber
 dendiği de görülür. İngilizce konuşulan 27 ülkelerde “feature news”, “analysis”
 “açıklayıcı haber” (interpretive) kavramları kullanılır. Açıklayıcı haber,
 bazen olay haber başlığıyla aynı başlığa sahip olabilir. Konusu aynı olabilir.
 Bu haberi durum haber yapan, olay haberciliğinin ötesine geçme çabasıdır.
 Örneğin haberi olduğu gibi vermek yerine konunun uzmanlarından bazı görüşlerin
 alınması, bazı istatistiklerin kullanılması haberin daha iy anlaşılmasına
 yardımcı olacaktır. Bu açıdan olay habere son derece yakın bir haber türü
 olması, onu diğer durum haberlerinden ayırır. Çözümleyici haber Çözümleyici
 haberin açıklayıcı olandan farkı, sadece birkaç uzman yerine konunun tüm
 paydaşlarının veya farklı düşünen uzmanlarının görüşlerinin de habere
 katılmasıdır. 

Haberin içerdiği kaynaklar, deliller/kanıtlar daha geniştir.
 Çoğu zaman tek haberin dışında dizi veya birkaç haber olabilir. Görseller,
 grafikler ve diğer çokluortam içerikleri titizlikle seçilir veya üretilir.
 Diyelim ki Türkiye’de bir sivil toplum örgütü ilgili olduğu konuyla ilgili bir
 rapor yayımladı. Rapor, çocuklara yönelik insan hakları karşıtı uygulamalar
 üzerine olsun. Bir gazeteci bu raporu yayımlandığı gün haberleştirirse bu
 çözümleyici haber olur mu? Yukarıdaki tanımlara göre toplumsal eğilimleri
 anlatan haberler durum gazeteciliği içinde değerlendirilmektedir, ancak söz
 konusu haber durum gazeteciliği altında ele aldığımız çözümleyici haber
 sınıfına girmez. 

Çünkü bu haber gazetecinin bir girişimine dayalı olarak
 yapılmamıştır. O raporun yayımlanması rutin haber kapsamındadır. Raporun
 yayımlanacağı tüm gazetelere bildirilmiş ve basın kiti tüm gazetecilere
 gönderilmiştir. Bununla birlikte, raporun içindeki belli bir unsuru, rapor
 yayımlandıktan birkaç hafta sonra, başka kaynaklarla geliştirerek yapılan bir
 haber, çözümleyici haber kapsamına girebilir.

Durum haberciliğinde türlere geçmeden önce bazı temel
 ayrımları koymak yararlı olabilir. İçerik ve biçim açısından bakıldığında durum
 haberciliğinin 3 ana sınıfı olduğu söylenebilir: 

Portre haberleri 

&nbsp;İnsan ilgisi
 haberleri 

&nbsp;Derinlikli haberler 

&nbsp;Yazınsal türler
 (Röportaj, Gezi notları, Roman) 

Durum haberleri açısından bir başka ayrım, tek haber/dizi
 haber olarak da yapılabilir. Tek haber bir kez çıkan haberdir. Sonraki günlerde
 gelişmelere bağlı olarak yeni haberler yapılabilir. Ama başlangıçta tek haber
 olarak düşünülmüştür.

Dizi haberlerse, önceden kaç haber olacağı bilinerek
 yapılır. Dizi haberler gazetenin normal bölümlerinde (kağıt gazetenin belli bir
 sayfasında, diğer haberler arasında) olabileceği gibi tam sayfa kullanılarak da
 yapılabilir. Dijital gazetelerde de normal haber bölümlerinde olabileceği gibi,
 ayrı bir sayfa ayrılarak yapılması da mümkündür. 

Durum haberlerinde bir başka sınıflandırma, özel olarak
 kurumun içinde bir bölüm olup olmadığına bağlı olarak da yapılabilir. Günümüzde
 pek çok yabancı gazetenin adı farklı olmakla birlikte durum haberlerinden
 derinlikli haberleri yapan bölümleri bulunur. Diğer durum, belli bir bölüm ve
 kadro ayrılmamış olmakla birlikte normal gazetecilerin durum haber yapmasıyla
 olur.

Portre haberlerinin ayırdedici özelliği, bir insanı ele
 almasıdır. Portre haberlerine İngilizce’de profile denir Ele alınan kişi
 okurların ilgisini çekecek bir kişi olması beklenir. Örneğin bir seri katilin
 portresi de yapılabilir, önemli buluşlara imza atmış bilim insanları da..
 Türkiye basınında daha çok meşhurlarla ilgili pazar günü söyleşileri biçiminde
 yaygınlaşmış olan söyleşiler yer alır. Bu söyleşiler portre haberi sayılmaz.
 Çünkü portre haberleri, portrenin konusu olan kişiyle görüşmelerden yararlanılmış
 olsa da, başka kaynakların da kullanımını gerektirir. 

Portre sadece ünlü insanlarla yapılmaz. Belki de en az
 onlarla yapılmalıdır. Portre türü haberlerin özelliği, okuyucuların günlük
 koşuşturmaları içinde gözden kaçmış bir kişinin yaşamındaki ilginç boyutların
 ortaya çıkarılması için yapılmasıdır. Büyük zorluklarla okuyan bir kızın öyküsü
 portre türüne girer. Portre haberlerinin özel bir türü tanınmış bir kişinin
 ölümünde yayınlanan portrelerdir. Bu tür portreler toplumlara önemli etkisi
 olmuş kişilerin ölümü durumunda, ölen kişinin yaşamına odaklanır. 

Örneğin Güney Afrika Cumhurbaşkanı Nelson Mandela’nın
 ölümünde kendisinin özel hayatı, siyasi mücadeleleri, önemli başarıları bu tür
 haberlerde okuyucuya sunulmuştu. Google etkisi olarak tanımlayabileceğimiz bir
 başka gelişme, bu tür ölüm portrelerinin, Google doodle (o günün önemli olayı
 olarak arama sayfasında vermesi) artık doğum günlerinde de verilebilir
 olmasıdır. Örneğin Nelson Mandela’nın doğum günü olan 18 Temmuz’da Google ön
 sayfaya Mandela’nın doğum günü olduğunu belirtince, pek çok gazete ölüm
 portresini yenileyerek, doğum günü portresi olarak yayımladılar. 

Ölüm nedeniyle yazılan portreler için hazırlıklar, söz
 konusu kişinin durumunun kritikleşmesinden önce, çoğu zaman haber ajanlarındaki
 muhabir veya muhabirler takımı tarafından hazırlanır. Önemli gazeteler de kendi
 muhabir veya muhabirlerine önemli kişilerin portrelerini hazırlatırlar. Portre
 haberleri durum haberciliğinin önemli bir niteliğinin bayatlamamak/solmamak
 olduğunu bir kez daha kanıtlayan bir türdür. Bir ölümün ardından yayımlanan
 portre, o kişiyle ilgili her türlü yeni durumda, hiç değiştirilmeden defalarca
 yeniden yayımlanabilir.

İnsan ilgisi haberleri, günlük bir olayla ilgili olmasa bile
 insanların ilgisini çeken her konu gazetecinin girişimiyle özel olarak
 üretilmişse insan ilgisi haberi olarak değerlendirilebilir. Doksanbeş yaşında
 ilk kez gelin olan bir kadın herkesin ilgisini çekecektir. Yüz yaşında karısına
 boşanma davası açan bir erkek de öyle.

&nbsp;İki siyahin
 evliliğinden, nur topu beyaz bir bebek doğmasının nasıl olduğunu öğrenmek
 istemezsiniz? Bir köpeğin, kendine iyi davranan sahibinin başını beladan
 kurtarması her zaman ilgi çeken bir haberdir. Bir kedinin kedi okulunda
 dereceye girmesi de öyle.&nbsp; İnsan ilgisi
 haberleri, ya insanlara duygularına dokunan, ya sıra dışı ya da eğlendirici
 olan haber metinleridir. Bir engellinin tekerlekli sandalyesiyle, üniversite
 birincisi olarak diploma törenine katılması duygusal boyutu ağır basan bir
 haber olur. Adamın köpeğin ısırması, sıra dışıdır. Yolcuları taşıyan otobüsün
 bozulduktan sonra yolcular tarafından itilerek tamire götürülmesi
 eğlendiricidir.

İnsan ilgisi haberlerinin bazıları, olay haberciliğine çok
 yaklaşır. Örneğin bir başbakanı bir köpek ısırdıysa, ya da bir eşek başbakanı
 sırtından attıysa bu haber olay haberi sayılır. Ama başbakanı ısıran köpekle
 ilgili durum haberciliği veya insan ilgisi haberi kapsamında çok şey yapmak
 mümkündür.

&nbsp;Örneğin ısıran
 köpeğin mezun olduğu köpek okulları bu tür bir haber olur. Köpeğin karakteriyle
 ilgili olarak uzmanlara yorum yaptıran bir haber de insan ilgisi haberi olarak
 değerlendirilebilir. O güne dek dünyada siyasetçi ısıran köpeklerle ilgili bir
 haberi pek çok kişi okur. Bu haber de insan ilgisi haberi olmakla birlikte,
 köpeğin başbakanı ısırdığı gün muhtemelen ön sayfalara veya önlere çıkacaktır.

Kırklareli’de de zaman zaman ortaya çıkan siyasal hak mücadelesi
 hakkında yazdığım yazının devamını getirmek istiyorum. Oy hakkı mücadelesinin
 daha çok sokak eylemleri ile devam etmesini savunan feministler ise 1903’te
 Kadınların Sosyal ve Politik Birliği’ni kurdu. Daha radikal yöntemleri
 benimseyen ve “sufrajet” olarak farklı bir isimle anılmaya başlanan bu grup,
 açlık grevi yapmak, kendilerini parmaklıklara zincirlemek, duvarlara slogan
 yazmak, kimi zaman da boş binaları ateşe vermek gibi yollarla, tutuklanmayı
 göze alarak kadınların oy hakkı için önemli bir mücadele verdi. Yüzlerce kadın
 bu eylemlerde tutuklandı.

&nbsp;Siyasal haklar
 mücadelesinde izlenecek yol ve yöntemler üzerine tartışma ve sufrajist-sufrajet
 ayrımı, İngiltere’deki kadınların oy hakkı hareketini şekillendiren en önemli
 tartışmalardan biri oldu ve uzun süre hareket içindeki ilişkileri etkiledi.
 Benzer bir durum Amerika’da da vardı. Amerika’da bütün oy hakkı gruplarını
 birleştiren Kadınların Oy Hakkı Amerikan Millî Derneği 1890’da kuruldu. Bu
 dernekten yine yöntem tartışması sonucu ayrılan bir grup Amerikalı feminist de
 1916’da Ulusal Kadın Partisi (UKP) çatısı altında bir araya geldi. 

Beyaz Saray önünde politik eylem yapan ilk grup olan ve
 Amerika’da sivil itaatsizliğin öncüleri kabul edilen UKP’li feministler, iki
 buçuk yıl boyunca haftada altı gün Beyaz Saray’ın parmaklıkları önünde oy
 hakları için sessiz nöbet tuttular (Dicker, 2008). Bu nedenle “Sessiz
 Nöbetçiler” olarak da anılan bu feministlerin çoğu, tamamen barışçıl bu eylemleri
 nedeniyle tartaklandılar, hapse atıldılar. Partinin üyesi yazar Doris Stevens,
 1920’de Özgürlük için Hapsedilmek adıyla yayımladığı kitabını şöyle
 bitiriyordu: “Kadınlar, bu kadar basit bir hak için bu kadar çok enerji
 harcamak zorunda kalmalarına elbette derinden içerlediler. Fakat ne kadar hayal
 kırıklığı yaşarlarsa yaşasınlar, kadınlara olan inançlarını korudular”

Kadınların seçme ve seçilme hakları için ilkin kendi
 ülkelerinde örgütledikleri mücadele, 20. yüzyılın başlarında uluslararası alanda
 bütün feministleri ve kadın hakları savunucularını birleştirerek âdeta ortak
 bir kampanyaya dönüştü. 1904’de Berlin’de bir araya gelen birkaç ülkeden ulusal
 dernekler, Kadınların Seçme ve Seçilme Hakkı Uluslararası Birliği adıyla bu
 ortak mücadeleyi örecek ve bütün ülkelerde kadınların oy haklarını kazanmaları
 için çalışacak bir uluslararası örgüt kurdular. Her iki yılda bir farklı bir
 ülkede kongre düzenleyen ve böylelikle ulusal düzeydeki kadınların oy hakkı
 hareketlerine destek olmayı ve bunları güçlendirmeyi hedefleyen Uluslararası
 Birlik’e katılan kadın örgütleri hızla arttı. 1913’te 26, 1929’a gelindiğinde
 ise 51 faklı ülkeden kadın örgütleri birliğin üyesiydiler. Birliğin 1935
 yılında yapılan 12. kongresi, birliğe 1926 yılında üye olan Türk Kadınlar
 Birliği’nin ev sahipliğinde, İstanbul’da toplandı. 

1923’te kurulan Türk Kadınlar Birliği, Türkiye’de kadınların
 siyasal haklarına kavuşmasını sağlayan örgüttür. Birinci Dalga Feminizmin bir
 parçası olarak kabul edilebilecek kadın örgütlenmeleri aslında Osmanlı
 İmparatorluğu’nun son döneminden itibaren ortaya çıkmaya başlamıştı. 1913’te
 kurulan Osmanlı Müdâfaa-yı Hukuk-u Nisvân Cemiyeti, (bugünkü Türkçeyle, Osmanlı
 Kadın Haklarını Savunma Derneği), bu dönemde kurulan kadın derneklerinin en
 önemlisidir. Cemiyetin kuruluş programı; kadınların eğitimi, toplumsal yaşama
 katılması, çalışma hayatında yer alması ve hukuki eşitlik gibi konulara
 odaklanıyor, siyasal haklara değinmiyordu.

&nbsp;Bunun yanında,
 kadınların siyasal haklara kavuşması için önce toplumsal konumlarının
 iyileşmesi gerektiğini savunan kimi cemiyet üyeleri, kadınların siyasette de
 başarılı olabilecek yetenekte olduklarını ifade etmekten çekinmiyor, siyasal
 hakların kazanıldığı günleri hayal ettiklerini ifade ediyorlardı. Cemiyetin
 yayın organı olan Kadınlar Dünyası dergisi, Batılı ülkelerdeki sufrajistleri
 yakından takip ediyor, kadınların seçme seçilme hakkını kazandıkları ülkelerle
 ilgili haberler yapıyordu. Nihayet, kadınlara oy hakkı talebi 1921’de cemiyetin
 programına alındı

Osmanlı kadın hareketinin geç de olsa seslendirdiği bu
 talebi çok daha güçlü bir sesle dile getiren ve Türkiyeli feministleri
 uluslararası Sufraj Hareketi ile buluşturan Türk Kadınlar Birliği oldu. Türk
 Kadınlar Birliği, henüz Cumhuriyet bile ilan edilmemişken, Haziran 1923’te
 Kadınlar Halk Fırkası adıyla bir kadın partisi kurmaya yönelik girişimle
 başladı, fakat hükümet parti kurulmasına izin vermeyince dernek olarak yoluna
 devam etti.

Her ne kadar 1. sayfaya taşınan ve manşet olan haberler
 çoğunlukla olay haber türündense de ister istemez yüzeyseldir. Çünkü anındalık
 ve tazelik önem taşır. Çoğu rutin haber bir kaç gün içinde bayatlar. Olay
 haberlerin hazırlanışı saatler içinde biter. Günümüzde dijital gazeteler de göz
 önüne alınırsa, olay haberin hazırlanışı değil saatler, dakikalar ve saniyeler
 içindedir.

Durum gazeteciliğini ikinci ana dal olarak seçmemizin
 nedeni, bu tür haberlerin genellikle gazetecinin veya medya kurumunun
 girişimiyle ortaya çıkmasıdır. Bu tür haberlerde haber değeri aslında haberin
 toplumsal/insani değeridir ve çoğunlukla orta ve uzun dönemli bakış açıları
 gerektirebilir. Durum haberciliğinin (durum haberinin) tanımını yapmak oldukça
 zor. En basit ama anlamlı tanımlardan biri, olay haberden daha fazlası olarak
 yapılabilir. Daha iyi tanımlar olarak şunları önerebiliriz:&nbsp; 

Olay haberciliğinde yeterince gerçekleştirilme fırsatı
 bulunamayan unsurlarla zenginleştirilmiş, daha etraflı habercilik türüdür.
 Örneğin en basitinden, bir rutin haberi oluşturan basın bültenindeki bilgileri
 uzmanlara yorumlatarak haber yapmak bile durum haberi kapsamına girer.

Üretenin önem verdiği veya kamuya yarar getireceğine
 inandığı konularla ilgili olarak gazetecilik kuralları içinde üretilen,
 solmayan (bayatlamayan) haberlere denir. Olay haberciliğiyle, durum haberciliği
 tanımı yapıldıktan sonra, Gazetecilik uzaktan yüksek lisans öğrencilerine olay
 haber ve durum haberle ilgili betimleyici kavramlar oluşturmaları istenmiştir.
 Olay haberciliğiyle ilgili olarak oluşturulan kavramlar şunlardır: 

&nbsp;Anında gazetecilik 

Hızlı gazetecilik 

Çabuk gazetecilik 

Kum saati gazeteciliği 

Aynı öğrenci grubunun durum haberciliğiyle ilgili olarak
 buldukları kavramlar da şunlardır: o Acelesi olmayan gazetecilik 

&nbsp;Hazmedilmiş haber. 

&nbsp;Solmayan haber
 (İngilizce evergreen karşılığı. Yaprak dökmeyen anlamına gelir)&nbsp; 

Yavaş gazetecilik

Sakin gazetecilik 

Sakin kavramı aslında sakin kent olarak yaygınlaşmıştır. 

Sakin kentler, ilgili yönetimlerin, trafik, gürültü, kaos
 gibi çeşitli rahatsızlık verici ve “tatil keyfini kaçırıcı” konularda özel
 düzenlemeler yaptıkları kentlerdir. Örneğin araçların kumsala kadar
 girmemesinin sağlanması gibi. Sakin gazetecilik kavramı da normal haberciliğin
 koşuşturmasının dışında haber üretilmesi anlamına gelmesini vurguluyor.

Durum haberciliğinde yanıtlanması istenen sorular şunlar
 olabilir:

Toplumda hangi eğilimler değişmektedir. Bu eğilimler nasıl
 bir gelecek çizmektedir. Bu eğilimler nasıl ortaya çıkıyor Toplumdaki
 insanların yaşamlarında durum nedir Belli grupların uğraşlarıyla ilgili
 durumlar. Çeşitli amaçlarla çalışan örgütler (sivil toplum, gönüllü dernekler,
 sendikalar, üniversiteler, fizikçiler, doktorlar gibi). 

Olay haberciliği;&nbsp;
 Haberin güncel değeri önemli.&nbsp; Gün
 içinde (veya bir kaç günde) tüketilir. Çoğunlukla haber merkezi sabah
 toplantısında karar verilir. Ön veya iç sayfa manşet olursa değer kazanır.
 Çoğunlukla güncele bağlı olarak izleme haberler türetilir. İlgiyi çeken olay
 (olgu, demeç). Anındalık ve hız birincil önemde. Genellikle kitlesel ilgi
 beklenir. Yüzeysel olanı aktarır. Oylum küçüktür. Kullanılan kaynaklar
 çoğunlukla görevlilerdir. Haber dili ve yapısı katıdır 

Durum haberciliği; Geçmiş ve orta/uzun vadeli gelecek
 açısından önem. Çoğunlukla daha uzun dönemde tüketilir. Gazetecinin bireysel
 ilgisi ve girişimi daha önemlidir. Değeri daha kalıcıdır. Haber/haberlerin
 genişliği önceden belirlidir. İlgi çeken durum (analiz, eğilim, karşıt
 bakışlar). Daha uzun dönemde haberleştirilir. Genellikle önem verenlerin ilgisi
 asıldır (Daha parçalanmış kitleler olabilir). Açıklar, yorumlar, öğretir,
 eğlendirir. Daha oylumludur. Kaynak yelpazesi genişler.

Kırklareli’de en sevdiğim şeylerden biri kadınların sesinin
 oldukça yüksek çıkması. Hem de her alanda. Peki bugüne kadar kadınların siyasal
 hak arayışlarının nasıl geliştiğini biliyor musunuz? Modern anlamda siyasi
 partilerin ve temsilî demokratik siyasal sistemlerin ortaya çıkışı, en önemli
 uğrağını 1789 Fransız Devrimi’nin oluşturduğu bir siyasal mücadeleler sürecinin
 sonucuydu. Uzun zaman asillerin ve mülk sahibi zengin sınıfların tekelinde görülen
 siyasetin kabuk değiştirmesi genel oy hakkının yaygınlaşması, yani vatandaşlık
 temelinde geniş toplumsal kesimlerin siyasete katılması ile olmuştur. 

Fakat evrensel ilkeler bağlamında başlayan genel oy hakkı
 talebinde görmezden gelinen önemli bir nokta vardı: Tarafsız ve genel olduğu
 varsayılan vatandaş kavramı, aslında cinsiyetçi bir anlayışla tanımlanıyor,
 kadınları dışarıda bırakıyordu. Yani ilk modern demokrasiler olarak
 görülebilecek Fransa ve ABD gibi ülkelerde dahi vatandaş denince erkekler anlaşılıyordu
 ve genel oy hakkı kadınların seçme ve seçilme hakkını içermiyordu. 19. yüzyıl
 boyunca toplumsal kesimleri harekete geçirmiş eşitlik, özgürlük, adalet gibi
 idealler, bütün insanlara atfen kullanılan evrensel değerler gibi düşünülse de
 aslında pratikte erkeklerin erkekler için talep ettiği ideallerdi. İnsan
 hakları söylemi, kadınların insan haklarını ve özgürlüklerini görmezden
 geliyordu.

Kadınlar bu duruma daha en başından tepki vermekte
 gecikmedi. Fransız Devrimi’nin temelini oluşturan İnsan ve Yurttaş Hakları
 Bildirgesi 1789’da Fransız meclisinde kabul edildiğinde, bildirgenin kadınların
 da yurttaş olarak haklarını tanıması ile ilgili girişimler sonuçsuz kalmıştı.
 Aslında bildirgenin ismi de, her ne kadar insan ve yurttaş hakları olarak
 Türkçeye çevrilse de, cinsiyetli bir dil olan Fransızcada “erkek yurttaş”ların
 haklarından bahsediyordu. 

Kadın haklarının bildirgede yer almamasına tepki olarak,
 1791’de, kadın hakları hareketinin öncülerinden kabul edilen oyun yazarı ve
 aktivist Olympe de Gouges, Kadın ve Kadın Yurttaş Hakları Bildirgesi’ni
 yayımladı. De Gouges, İnsan ve Yurttaş Hakları Bildirgesi’nde olduğu gibi 17
 maddeden oluşan ve ona cevap olarak kaleme aldığı bu bildirgede, kadınların da
 insan olduklarını ve erkeklerin sahip oldukları haklara doğuştan sahip
 olduklarını belirtiyordu.

&nbsp;Bu bildirgeyle de
 Gouges, sonraki yıllarda kadın hakları mücadelesine damga vuracak bir çağrı
 yapıyor, Fransız Devrimi’nin evrensellik iddiasının eksik olduğunu ortaya
 koyuyor, devrimin ve evrensellik iddiasının ancak kadınların da hakları
 tanınınca tamam olabileceğinin altını çiziyordu. Fransa’da Kadın ve Kadın
 Yurttaş Hakları Bildirgesi’nin yayımlanmasından bir yıl sonra, İngiliz yazar ve
 düşünür Mary Wollstonecaft, İngiltere’de Fransız Devrimi’nin etkisiyle alevlenen
 benzer tartışmaların bir parçası olarak Kadın Haklarının Gerekçelendirilmesi
 isimli ünlü kitabını yayımladı. Wollstonecraft, bu kitabında dönemin liberal
 düşünür ve siyasetçilerinin cinsiyetçi zihniyetlerini eleştiriyor, kadınların
 eğitim ve toplumsal yaşamda eşit olarak var olma hakkını savunuyordu. Feminizm
 kavramının henüz ortaya çıkmadığı bir dönemde yazılmış olsa da, Kadın
 Haklarının Gerekçelendirilmesi bugün feminist yazının ilk örneklerinden biri
 olarak kabul ediliyor.

De Gouges ve Wollstonecraft gibi erken dönem kadın hakları
 savunucularının ve yazarların tepkisi çok sınırlı, sembolik bir etki yaptı.
 Kadınların vatandaşlık temelinde siyasal haklar mücadelesi esas olarak 19.
 yüzyılın ortasından itibaren birçok ülkede bu amaca yönelik kadın örgütleri
 kurulmasıyla başladı. Kadınların siyasal haklar mücadelesi, eğitim, evlilik,
 çalışma hayatı gibi öncelikli alanlarda kadın-erkek eşitliğini savunan ve yasal
 düzenlemelerle bu eşitliğin sağlanmasını talep eden, yani hukuk önünde eşitlik
 isteyen Birinci Dalga Feminizmin de ana damarlarından birini oluşturuyordu.
 Feminist hareketin ilk aşamasını oluşturan ve ülkeden ülkeye farklılık gösterse
 de genel olarak 1920’lere kadar devam eden Birinci Dalga, eşitlik vurgusu
 nedeniyle “eşit haklar feminizmi” olarak da biliniyordu.

Kadınların eşitlik talep ettikleri alanlardan biri de
 siyasetti. Kadınların bu amaçla kurdukları örgütler ve başlattıkları eylemlilik
 süreci Sufraj Hareketi olarak adlandırılır. Sufraj, Latince oy anlamına gelen
 suffragium kelimesinden türemiştir ve oy verme hakkı ya da seçme hakkı anlamına
 gelir. Sufraj Hareketi, onlarca ülkede, yüzlerce örgüt ve bu örgütlere üye olan
 on binlerce kadının, on yıllar boyunca, sayısız eylem, miting, konferans,
 kongre ve yayınlarla sürdürdüğü seçme ve seçilme hakkı mücadelesinin ortak
 adıydı. Bu harekette yer alan kadınlara “sufrajist” denildi. Bu nedenle hareket
 Sufrajist Hareket olarak da anılır. 

Sufraj Hareketinin en etkili olduğu ülkelerden biri
 İngiltere idi. İngiltere örneği diğer ülkelerde oy hakkı için mücadele eden
 kadınları hem düşünsel olarak, hem de hareketin temel kavram ve eylemlilik
 repertuarı açısından önemli ölçüde etkilemiştir. İngiltere’de kadınların oy
 hakkı için mücadele eden gruplar, Kadınların Oy Hakkı Cemiyetleri Ulusal
 Birliği adıyla 1897’de birleşti. İngiliz sufrajistler, dergi çıkarmak,
 konferanslarda konuşma yapmak, toplantılar düzenlemek yoluyla seslerini
 duyurmaya çalışıyorlardı.

--Devamı yarın---

Köşe Yazıları